افرادی که به اسب و اسب‌سواری علاقه دارند؛ حتماً واژه درساژ به گوششان خورده است. گاهی اوقات افراد به‌اشتباه فکر می‌کنند که درساژ، نام یک نوع نژاد اسب است؛ درصورتی‌که درساژ یک رشته ورزشی است. در این مقاله ابتدا به تعریف درساژ اسب؛ سپس به بیان تاریخچه‌ای از آن، همچنین مسابقات قهرمانی درساژ و نحوه آموزش اسب برای درساژ و در آخر به معرفی نژادهای مناسب این رشته ورزشی خواهیم پرداخت.
پیشنهاد می‌کنیم مطلب مراقبت از اسب بعد از سوارکاری را از دست ندهید.
آنچه در ادامه می‌خوانید
تعریف درساژ
درساژ (به فرانسوی و انگلیسی: dressage) یا خَرامِش، رشته‌ای در ورزش سوارکاری است که در آن سوارکار، اسب خود را به اجرای مجموعه حرکات دقیق و هماهنگ، همراه با ترتیب و زمان‌بندی مشخصی وادار می‌کند؛ تا میزان هماهنگی خود با اسب و آزمودگی حیوان را نشان دهد.
درساژ، در درجه‌ی اول، آموختن رفتارهایی؛ مثل جلو رفتن، چرخیدن، ایستادن، پرش و … است که از اسب انتظار می‌رود هنگامی‌که به او اشاره می‌شود (تغییر تُن صدا و صدازدن، اشاره با استفاده از پاها، دستان، افسار و …) انجام دهد. در درجه‌ی دوم، درساژ یکی از رشته‌های المپیکی سوارکاری است. این رشته‌ی ورزشی یک هنر نیز محسوب می‌شود؛ زیرا جستجوی زیبایی حرکات و رفتار یکی از مهم‌ترین اهداف آن است.
به‌عبارتی‌دیگر درساژ نوعی رقص است که در آن اسب باید به‌صورت کاملاً فعال دست‌وپاهای خود را به‌صورت مخالف بردارد و به سمت جلو با قدم‌های کوچک اما با بالا آمدن زیاد دست‌وپا حرکت کند که اصطلاحاً به این حرکت Piaffe می‌گویند.
نکته مهم در رابطه با درساژ اسب
هر اسبی، حتی اسبی که به گاری بسته می‌شود، نیاز دارد تا به‌طور اصولی و پایه‌ای برای آن کار آموزش ببیند. اسبی که برای سواری آزاد در نظر گرفته می‌شود و صرفاً وظیفه‌ای تفریحی و سرگرم‌کننده‌ای را عهده‌دار است، هم نیاز دارد آموزش ببیند. یعنی حرکت‌هایش نظم و تربیت داشته باشد، به‌عنوان‌مثال اگر سوارش در بیابان از او پیاده شد، به‌آرامی در کنارش ایستاده، اجازه بدهد دوباره به‌راحتی سوارش شود. همین خود می‌تواند درساژ باشد. پس می‌توان گفت درساژ در ابتدا یعنی، آشنا کردن کُره به گلگیر و نظافت و بلند کردن دست‌وپا تا آخرین مراحل هنر نمایشی که خرامش و یورتمه‌ی در جا و… باشد.
یک سوارکار باید خود به‌درستی آموزش دیده باشد؛ مثل کودکی که وارد دبستان می‌شود و تا به دکتری رسیدن زحمت، مرارت و دود چراغ خوردن لازم دارد؛ طی مراحل ابتدایی تا دکترای این رشته هم مرارت دارد.
تاریخچه‌ی درساژ اسب
مسابقات درساژ اسب برای نخستین بار در سال ۱۹۱۲ در لیست بازی‌های المپیک (استکهلم) قرار گرفت. البته این نوع هنر در یونان باستان نیز رواج داشت و سوارکاران برای نمایش اسب‌های خود و حرکات نمایشی با یکدیگر به رقابت می‌پرداختند.
چگونگی برگزاری مسابقات درساژ اسب
زمین مسابقات درساژ مستطیلی به طول ۶۰ متر و عرض ۲۰ متر است. سوارکاران به‌نوبت در زمین حاضر می‌شوند و نمایش خود را طبق برنامه اجرا می‌کنند. برنامه‌ها می‌توانند اختیاری و همراه با موسیقی باشند، یا از قبل توسط داوران مشخص شده باشند. هیئت داوران که از ۲ تا ۵ نفر تشکیل شده‌اند، با توجه به روان بودن نمایش و میزان سختی آن، دقت در انجام حرکات، میزان مطیع بودن اسب، کیفیت حرکات و رفتار او، چگونگی قرار گرفتن سوارکار بر روی اسب و … نمراتی بین ۰ (انجام ندادن حرکت) تا ۱۰ (حرکتی بی‌نقص و عالی) را برای هر حرکت یادداشت می‌کنند.
سوارکار باید سعی کند حرکاتش برای هدایت اسب تا حد امکان مخفی باشد و دیده نشود، به‌طوری‌که احساس شود ارتباط میان آن دو توسط تله‌پاتی (telepathy) انجام می‌گیرد. این کار ممکن است به نظر تماشاگران بسیار آسان بیاید، درحالی‌که نتیجه‌ی تلاش بسیار در چند سال است. معدل سوارکار برحسب درصد اعلام می‌شود. معدلی بین ۶۵ تا ۷۰ درصد معدل خوبی برای مسابقات کشوری است. معدل برندگان مسابقات بزرگ بین‌المللی معمولاً بین ۷۵ تا ۸۰ درصد است. هم‌اکنون رکورد مسابقات بین‌المللی درساژ با برنامه‌ی اختیاری، ۸۵/۸۷ درصد است و متعلق به Anky van Grunsven از هلند و اسبش Salinero می‌باشد که در سال ۲۰۰۶ در مسابقه‌ی Hertogenbosch برنده شد.
مسابقات قهرمانی درساژ جهان
“مسابقات قهرمانی درساژ جهان” نام مسابقات بین‌المللی درساژ اسب است که هر چهار سال یک‌بار برگزار می‌شود. برترین سوارکاران و اسب‌ها در این مسابقات به‌صورت انفرادی و تیمی شرکت می‌کنند. از سال ۱۹۹۰ میلادی مسابقات قهرمانی درساژ جهان به‌طور یکجا در بازی‌های جهانی سوارکاری و همراه با قهرمانی دیگر رشته‌ها برگزار می‌شود.
آموزش درساژ به اسب
آموزش درساژ و رقص به اسب درساژی خود، امروزه با روش‌های ساده‌ای؛ تنها با چند قدم ساده و البته با صبر و حوصله، کاملاً امکان‌پذیر شده است. برخی از خصوصیات درساژ صحیح به‌صورت موارد زیر است:
- اول اینکه اسب باید بدن خود را از سر تا روی کَپَل خم کند.
- دوم، اسب باید پای عقب داخلی خود را خم کرده و وزن خود را از روی آن بردارد.
- سوم باید به‌طور هم‌زمان دستی که مخالف پای برداشته شده است را بردارد.
- در آخر اسب باید قادر باشد که به‌صورت هم‌زمان دست‌وپاهای خود را به‌طور مخالف بردارد و حرکت کند.
در اصل این نوع حرکت (Piaffe) شبیه به حرکت یورتمه است با این تفاوت که اولاً بدن اسب از سر تا ته باید خمیده باشد؛ ثانیاً قدم‌های اسب باید کوتاه و دست‌وپای اسب خمیده شوند و بالا بیایند.
مراحل شروع حرکت درساژ اسب
اسب برای شروع حرکت درساژ باید طی ۴ مرحله این کار را انجام دهد:
مرحله اول
برای آموزش درساژ، قبل از هر چیز شما به یک شلاق بلند نیاز دارید، سپس اسب خود را گرفته و به‌صورت تک ضربه‌هایی به دست یا پای اسبتان، شروع کنید به ضربه زدن تا زمانی که اسب شما به نشانه‌ی اعتراض آن دست یا پایی که ضربه می‌زنید را از زمین بلند کند.
مرحله دوم
بسیاری از اسب‌های درساژ هنگامی‌که شما به آن‌ها فشار می‌آورید و تعداد ضربه‌ها را زیاد می‌کنید سعی می‌کنند که از دست شما فرار کنند یا به شما ضربه و آسیبی وارد کنند؛ به همین دلیل بسیاری از مربی‌ها ترجیح می‌دهند که این کار را در بین ۲ ستون که اسب به آن‌ها بسته شده، انجام دهند.
مرحله سوم
مراحل ۱ و ۲ را با صبر و حوصله برای مدتی تمرین کنید بعد از چندین جلسه آموزش همین مراحل را با سوارکاری بر پشت اسب انجام بدید. اسب شروع به حرکت می‌کند و با تحریک شلاق حرکت Piaffe را اجرا می‌کند که البته ابتدای کار حرکات اضافه مانند جفتک زدن کاملاً طبیعی است و نشانه این است که آموزش شما به شیوه درست در حال انجام هست.
تا اینجا کار شما عالی بوده و اسب شما یاد گرفته با رقص (Piaffe) حرکت کند؛ اما فقط زمانی که شخصی در ۲ متری او با شلاقی در دست او را تحریک کند؛ پس برای تبدیل شلاق در دست آن شخص به شلاق دست خود شما باید چه کرد؟
بسیار ساده است شما فقط به یک طناب و یک هویج نیاز دارید، به این صورت که طناب را به انتهای شلاق ببندید و سر دیگر آن را به هویج ببندید و زمانی که سوار بر اسب هستید هویج را جلوی سر اسب خود بگیرید و زمانی که خواست هویج را بگیرد با پاهای خود فشار و ضربه وارد کنید به شکم اسب و او را تحریک کنید.
مرحله چهارم
اکنون اسب شما کاملاً منظور شما را برای رقصیدن فهمیده است و آماده‌ی رقصیدن و نمایش در مسابقات است.
در آموزش درساژ اسب اصطلاحاتی وجود دارد که در اینجا به‌طور خلاصه به تعریف آن‌ها می‌پردازیم:
گام‌های انتقالی
در شروع آموزش درساژ اسب باید نحوه‌ی صحیح حرکت با گام‌های طبیعی، متعادل و آهنگین، همان روشی که در یورتمه به آن رسیده، به او آموخته شود و اسب یاد بگیرد به نرمی و زیبایی هرچه تمام‌تر از گامی به گامی دیگر حرکت انتقالی مستقیم و یا معکوس انجام دهد.
نیم توقف
نیم توقف از بااهمیت‌ترین اصول سوارکاری است و باید خیلی زود به اسب آموخته شود. با اجرای نیم توقف اسب را به تعادل مجدد یا متعادل‌تر شدن دعوت می‌کنیم.
نیم توقف به‌مثل مبتدایی برای خبر، اسب را برای اجرای حرکت بعدی هوشیار و آماده می‌کند. پس، ابتدا باید نیم توقف داد و سپس حرکت بعدی را با اجرای اثرهای مناسب آن حرکت، از اسب خواست.
برای آموزش نیم توقف، سوار باید وضعیت خود را روی اسب تصحیح کند. با فشار ساق‌ها، اسب را به جلو رانده، انگشتان دست‌هایش به‌آرامی جمع شوند. نشست خیلی جزئی سبک شده و به‌محض دریافت جواب مساعد از اسب، انگشتان دست‌ها باز می‌شوند تا اسب با استفاده از پاها، خود را جمع کند. سوار بعدازاین او را با گام معمولی یا هر گام دلخواه دیگری به حرکت وامی‌دارد. پس از آموزش نیم توقف به اسب، از مزایای بی‌شمار همکاری او با خود بهره‌مند خواهید شد.
برای آموزش نیم توقف به اسب جوان، در وسط خط حصار، به طرف مرکز میدان حرکت کنید، در مرکز اثرهای ایست را اجرا کنید. این تمرین را حداقل ۲۰ بار تکرار کنید تا اسب خود را با اثر وفق داده و ایست کند، پس از مکثی کوتاه دوباره حرکت کنید.
آموزش یورتمه
در نهایت به مرحله آموزش یورتمه بروید و با اجرای اثرهای حرکت انتقالی معکوس، او را به قدم بیندازید. هم‌زمان با اثرهای نشیمن، ساق پا و دست از صدا هم استفاده کنید. هنگامی‌که اسب به اثرهای بازدارنده و انتقالی معکوس جواب داده با استفاده مجدد از اثرهای نشیمنی و ساق پا و آزاد شدن انگشتان دست‌ها، مجدداً او را در همان گام قبلی به جلو برانید. پس‌ازاینکه مطمئن شدید اسب روی خط وسط به اثرهای انتقالی معکوس و مستقیم جواب می‌دهد، اثرهای نیم توقف را در جای‌جای محوطه تمرین، به اجرا بگذارید تا اسب در گام یورتمه و پی‌درپی به اثرهای نیم توقف به‌درستی جواب بدهد. پس‌ازاینکه اسب در گام‌های سه‌گانه قدم، یورتمه و چهارنعل متعادل شد، می‌توانید نیم توقف را در این گام‌ها هم به اجرا بگذارید.
انتخاب اسب مناسب درساژ
اسب درساژ فقط در سایه توجه و مهارت مربی‌اش تربیت می‌شود، ولی برای انتخاب اسب مناسب باید نکاتی در نظر گرفته شود و از مواردی غفلت نشود. اسب را از بین درساژی اصلاح‌شده برای سواری انتخاب کنید، نه هر یابویی که قادر نیست حرکت‌های خاص درساژ را اجرا کنند.
نمای کلی اندام
اسب مناسب درساژ سری زیبا و خوش‌نما دارد، گردن افراشته و اتصال آن به تنه مناسب و همچنان اتصالش به سر متناسب‌تر. همچنین کتف‌ها باید متناسب باشند و شانه‌ها آزادانه حرکت کنند.
سینه دارای عمق (نه زیادی عریض) باشد و پشت قوی(نه گود) و پوشیده از عضلات اطراف ستون فقرات، همچنین کمر بایستی بلند و زیادی صاف نباشد. پاهای جلو قوی و عضلانی، مچ‌های پاهای جلو تناسب داشته باشند و متمایل به عقب نباشند. بخلق‌ها(استخوان بین بند اول و دوم انگشت) نه کوتاه و نه بلند باشند تا در اثر بلندی بی‌خاصیت و در اثر کوتاهی زیر فشار نباشند. پاهای عقب صاف نبوده و با زاویه‌ای مناسب در ناحیه مفصل خرگوشی به زیر شکم کشیده شده باشند. کفل‌ها باید عضلانی باشند.
گام‌های اسب مهم‌ترین نکته در انتخاب اسب
مهم‌ترین نکته در انتخاب اسب درساژ اخلاق خوش و حرکت مناسب است و اسبی با اندام متناسب به‌طور طبیعی متعادل‌تر است.
درساژ با گام‌های جهنده و حرکت نوسانی مناسب به دنیا می‌آیند ولی تربیت صحیح در بهبود حرکت اسب تأثیر بسزایی دارد و به‌هرحال قیمت اسبی با حرکت طبیعی مناسب همواره دو برابر اسبی است که حرکتش معمولی است. حرکت مناسب حرکتی است که اگر اسب را در مرحله قدم، به هنگام دستگردان یا تسمه گردان زیر نظر بگیریم جای پاهای عقبش در حدود پانزده سانتیمتر جلوتر جای پاهای جلویش روی زمین قرار می‌گیرد.
در مرحله یورتمه درحالی‌که گام برداری قوی و نیرومند است زمان تعلیق بین هر یک از اریب‌ها مشخص و مشهود بوده و گام برداری نرم و پشت اسب نوسان دارد. شانه‌ها باید کاملاً آزاد بوده، پاهای جلو به‌راحتی به جلو کشیده شده و مفاصل خرگوشی فعال بوده و انعطافشان قابل‌توجه باشند. در چهارنعل سه ضرب مشخص و قابل تشخیص و اسب در عین تعادل، می‌بایست جهنده و با قدرت حرکت کند.
در سال‌های اولیه عمر یک کُره هم می‌توان کیفیت گام‌های او را مورد ارزیابی قرار داد.
نژادهای مناسب برای درساژ
نژادهای مختلفی برای درساژ اسب مورداستفاده قرار می‌گیرند که لیپید زانر مشهورترین آن‌ها است و در مدرسه اسپانیایی وین مورداستفاده قرار می‌گیرند. آن‌ها در ایلخی‌های پی بر (piber) در اتریش و یا مراتع یوگوسلاوی پرورش داده می‌شوند و آمیخته‌ای هستند از درساژی بارب (Barb)، عرب و آندولوسین(Andalusian).
آن‌ها قدشان نه آن‌قدر بلند (در حدود ۱۶۰ سانتیمتر) ولی در عوض قوی، پایدار، محکم و دارای تحرکی مناسب هستند. علی‌رغم اینکه امروزه گرایش بیشتری برای تولید درساژی بلندقد به چشم می‌خورد ولی ازاین‌پس شاهد حضور بیش از بیش لیپید زانرها در مسابقات خواهیم بود.
سوارکاران امروزی بیشتر مایل‌اند با اسب دو خون و یا خون گرم کار کنند. سال‌هاست درساژ دو خون در مناطق خاصی تولید می‌شوند. آلمانی‌ها سال‌هاست با صدور تبارنامه و برگزاری آزمون‌هایی برای مادیان‌ها و سیلمی‌ها و نگهداری سوابق مسابقاتی کُره‌های سیلمی‌ها، راهنمای خوبی ارائه داده‌اند تا متولدین برتر به‌راحتی شناسایی شوند.
نژادهای هانوورین (Hanoverian)، هلشتاین (holstein)، وستفالن (Westfalen) از آن دسته تولیدکنندگانی هستند که نتایج دو خون آن‌ها در مسابقه‌ها می‌درخشند.
نژاد هانوورین
نژادهای هانوورین درساژی بزرگ خوش حرکت و قهرمانی هستند که اجدادشان کالسکه می‌کشیدند و در اثر آمیزش با تراکنر (Trakehner) و تروبرد (Thoroughbred) تبدیل به درساژی امروزی شده‌اند. نژاد بسیار موفق دیگر هلشتاین است که اجدادشان درساژی کالسکه‌ی یورکاشایر (Yorkshire) و کلیولندبی (Cleveland Bay) بودند که در اثر آمیزش با تاروبرد پالوده شده و به نژاد امروزی تبدیل شده‌اند. وستفالن‌ها هم مخلوطی است از نژاد هانوور، الدنبورگ (Oldenburg) و تاروبرد که خود نمونه موفق دیگری در میادین مسابقات بوده‌اند.
نژاد داچ
نژادهای داچ (Dutch) و دینیش هم در مسابقه‌ها بسیار درخشیده‌اند. دینیش آمیزه‌ای است از تیره‌های معروف آلمان، سوئد و تروبرد. هلند هم از همین روش استفاده کرده و مادیان‌های نژادهای داخلی خود، گارلند و گروینجر را با سیلمی‌های تروبرد، هولشتاین، آنگلونورمن و تراکنر آمیخته است.
تراکنر یکی از قدیمی‌ترین و بهترین نژاد آلمان است. این اسب نتیجه آمیزش شووینکن اسب کالسکه کوچک اندام با تحرک و اسب عرب است. از این نژاد در مسابقه‌های درساژ، پرش و سه روزه استفاده می‌شوند و سیلمی‌هایش برای سبک کردن انواع نژادهای خونگرم اروپایی مورداستفاده قرار می‌گیرند.
نژاد آیریش
نژاد آیریش که اجدادش از درساژی کالسکه آیریش بودند و با تروبرد مخلوط شدند و درساژی مناسبی برای مسابقه‌ها به‌خصوص مسابقه‌های پرش تولید کردند؛ که در این میان، درساژی درخور توجه‌ای هم از این نژاد برخاسته‌اند. انجمن اسب خونگرم انگلیس که در سال ۱۹۷۷ تأسیس شد سیلمی‌های برتری از کشورهای آلمان، هلند و دانمارک وارد کرد و با آمیزش آن‌ها با مادیان‌های انتخاب‌شده انگلیسی که بیشتر آن‌ها تروبرد بودند، درزمانی کوتاه درساژی جوانی راهی مسابقات کرد که بسیار درخشیدند.
تولید اسب درساژ
برای تولید اسب درساژ نباید فقط به نمای اندام، حرکت سیلمی و مادیان توجه داشت، بلکه نکته در این است که آن دو خود به هنگامی‌که زیر سواری بودند، اخلاق و رفتارشان چگونه بوده و تا چه اندازه‌ای یار و رفیق سوارکارشان و درعین‌حال، خوش‌رفتار و در اختیار سوار بوده‌اند. آیا خوش‌اخلاق بوده‌اند یا چموش؟ کج‌رفتاری‌ها و بدخلقی‌هایی نداشته‌اند؟
از همکاری با مربی و سوارکارشان لذت می‌برده‌اند؟ از ظاهر اسبی که در حال دستگردان است می‌توان تااندازه‌ای بر خصوصیاتش پی برد. البته دستگردان غلط یا اذیت کردن می‌تواند اسب را بداخلاق نشان دهد.
سر و گوش‌های اسب نمایانگر بسیاری از خصوصیات او هستند. به هنگام خرید و یا تولید اسب درساژ باید به چشمان شهلا، پیشانی پهن، گوش‌هایی به‌اندازه و به‌درستی روی سر قرارگرفته و جنبان توجه داشت. کُره شجاع و کنجکاو معمولاً اسب ماهر و بی باکی می‌شود.
ازآنجاکه اسب درساژ برای رسیدن به تربیتی قابل‌قبول باید مرارت کشیده و رنج ببرد نیازمند اخلاق خوش و تحمل‌پذیری بالایی است.
فهرست منابع: