اسب از دیرباز در خدمت انسان بوده و اولین بار این حیوان به دست ایرانیان تربیت گردیده و به جهان عرضه گشته است؛ اما قوم‌های دیگر میوه زحمات آریایی‌ها را در چپاولگری‌های بی‌رحمانه غارت نموده و حتی به نام خود نام‌گذاری کرده‌اند. در کتاب‌های مورخینی مانند هرودوت، هومر، امین نارسلن، آریه گزنفون دیده می‌شود که به نام آریایی‌ها احترام گذاشته‌اند و هر جا بحثی از سوار و سوارکاری به میان آمده، آن را به ایرانیان ربط داده‌اند. اسب نژاد نسایی یک نژاد باستانی و منقرض‌شده از نژادهای اسب است.
آخرین اسب نسایی شناخته‌شده در سال ۱۲۰۴ میلادی در قسطنطنیه مرد و اسب نسایی منقرض شد. این نژاد در دشت‌های نساجی در پای منطقه جنوبی کوه‌های زاگرس وجود داشت. آن‌ها در دنیای باستان موردتوجه زیادی قرار گرفتند. امروزه نزدیک‌ترین نژاد به این نژاد، اسب‌های سنگین کرد هستند. این نژاد در اصل، بومی شهر نیسایا (Nisaia) بود که در دشت‌های نسایی (در قسمت جنوبی از دامنهٔ کوه‌های زاگرس) واقع‌شده بود.
چکیده تاریخ اسب در ایران و نژاد اسب اصیل ایرانی در باب تاریخچه اسب در ایران می‌توان گفت که چینی‌ها در منابع فرهنگی خود از اسبان تیزتک اشکانی که مؤثرترین ابزار کار پارتیان بوده، نام‌برده‌اند. پارت قومی است ایرانی و آریایی که مردان و اسبان جنگی بسیار خوبی داشته است. واژه پارتیزان به معنای چریکی‌های جنگی از نام قوم پارت برداشته‌شده است به دلیل چالاکی و دلیری در جنگ با دشمن.
در بازرگانی اشکانیان، اسب هم برای حمل‌ونقل و هم برای فروش، بسیار مهم بوده است. اسبان را به جزایر و سرزمین‌های خلیج‌فارس می‌بردند و اعراب با مبادله خرما در برابر اسب، اسب‌های موردنیاز خود را تا حدی تأمین می‌کرده‌اند. ضمناً آشوری‌های ساکن بین‌النهرین در انتقال اسب‌های نسایی به آن طرف آب‌های خلیج مؤثر بوده‌اند.
اشکانیان برای حفظ جان اسبان خود در مبارزه‌ها بر تن آن‌ها پوشش‌های فلزی می‌نهادند و با پوشش‌های فلزی و چرمی بدن اسبان را می‌پوشاندند، این پوشش‌ها را در اصطلاح برگستوان می‌گفتند.
چکیده تاریخ اسب در ایران تاریخچه اسب نژاد نسایی
اولین مرجع کتب در مورد اسب‌های نسایی در حدود ۴۳۰ سال قبل از میلاد مسیح بود؛ که در دوران باستان بسیار موردتوجه قرار گرفتند. در زمان سلطنت داریوش، این نژاد از اسب از ارمنستان به سوگدیانا پرورش داده شدند. یونانیان باستان آن را به خاطر نیسا که محل پرورش آن اسب بود، اسب نسایی می‌گفتند. این نژاد اسب در ارتش کوروش و بعدها به‌وسیله بقیه پادشاهان، در مقابل یونانیان به کار گرفته شد.
داریوش بزرگ، پرسپولیس را بنا نهاد که یکی از بزرگ‌ترین بناهای کل تاریخ به شمار می‌رود. اسب‌های نسایی، با جزئیات بسیار زیبا و دقیق در این بنا حک‌شده که هنوز هم بعد از گذشت قرن‌ها با شکوه هرچه‌تمام‌تر خودنمایی می‌کنند. داریوش اول در سنگ‌نوشته تخت جمشید می‌گوید: سزاوار است که زادوبومش دارای مردم خوب و اسب‌های خوب است. بار دیگر می‌گوید: این سرزمین پارس را اهورامزدا (خدای بزرگ) به من ارزانی داشت؛ که سرزمینی زیباست و اسب‌های خوب و مردم خوب دارد. همچنین اسب‌های سکایی نیز درشت‌تر و با جزئیات کمتری در پشت آن‌ها حکاکی شده‌اند. اسب‌ها بخش عظیمی از زندگی مادها بودند.
قدرت اسب نسایی
پایتخت مادها اکباتان ۱۸۰۰ متر در اطراف کوه الوند قرار داشت؛ که اکنون به نام همدان خوانده می‌شود و در ۴۰۰ کیلومتری جنوب غربی تهران قرار دارد. اسب های نژاد نسایی در سال‌های دور در مراتع کوهستانی سرسبز نگهداری می‌شدند و از یونجه و چمنزارهای غنی که هنوز در آنجا رشد می‌کنند تغذیه می‌کردند. بعد از گذشت سالیان بسیار زیاد اسب‌ها هنوز در این مراتع کوهستانی چرا می‌کنند. لازم به ذکر است که درحالی‌که مادها گله‌های بزرگی از اسب‌های نسایی را نگه می‌داشتند، حیوانات دیگری نیز در منطقه وجود داشتند.
دو اسب سفید نسایی کافی بود تا ارابه سلطنتی شاه را بکشند؛ درحالی‌که چهار حیوان معمولی ارابه اهورامزدا، خدای پارس و ماد را می‌کشیدند. اسب‌های نسایی در این زمان تأثیر ماندگاری بر اسب‌های آفریقای شمالی نداشته است. با فتح مصر، اسب‌های نسایی باکیفیتی که از روزهای رامسس بزرگ بازمانده بود، به‌عنوان جایزه جنگ به ایران برگردانده شد. آن‌ها حتی نقش بزرگی در دین خود داشتند. خدای بزرگ آن‌ها اهورامزدا مردان را با اسب‌های خوب نجات داد. خدای آفتاب آن‌ها میترا، شبیه خدای یونانی هلیوس، ارابه‌ای از چهار اسب سفید ساخت و از او به‌عنوان ارابه‌ای سریع و ارباب مراتع گسترده یاد می‌شد و اسب‌های نسایی سفید برای او قربانی می‌شدند و او محافظ اسب‌سواران و رانندگان ارابه بود.
دهنه اسب نسایی واردات و پرورش اسب نژاد نسایی
اسب اسکندر مقدونی به نام Bucephalus یک اسب نژاد نسایی بود؛ که دارای یک بدن قوی و استخوانی از اسب جنگی بود. استرابو، تاریخ‌نگار و جغرافی‌دان یونانی می‌گوید که اسبان نژاد نسایی در ارمنستان هم پرورش داده می‌شدند و «والی ارمنستان هرسال در جشن مهرگان بیست هزار کره‌اسب برای شاه ایران می‌فرستاد».
کوروش بزرگ وقتی‌که یکی از اسب‌هایش هنگام گذشتن از رودخانه غرق شد، بسیار پریشان گشت و جایی از رودخانه را که اسبش در آن غرق‌شده بود را خشکاند. او معتقد بود که هر چیزی که بتواند چنین موجود زیبایی را بکشد، نباید اجازه حرکت داشته باشد اسب نژاد نسایی چنان موردتوجه قرار گرفت که یونانیان (عمدتاً اسپارت‌ها) اسب‌های نسایی را وارد کرده و آن‌ها را به بوم خود پرورش می‌دادند و بسیاری از قبایل عشایری (مانند سکیان) در داخل و اطراف امپراتوری پارس نیز شروع به واردات و پرورش آن‌ها کردند.
چینی‌ها اسب نژاد نسایی را اژدهای آسمانی یا اژدها سولون نامیدند. اسب نسایی باارزش‌ترین اسب در دنیای باستان بود و این نژاد به‌عنوان زیباترین اسب در آن زمان قلمداد می‌شد. همچنین این نژاد از غرب ایران به بین‌النهرین و سپس عربستان و دیگر ممالک عربی برده شد. با توجه به نبود اسب در صحاری عربستان و مصر، اسب‌های برده شده اهمیت و قدر و منزلت خاصی داشتند و نزد روسای قبایل به بهترین نحو نگهداری و پرورش یافتند. قبیله‌های عرب تعصب خود بر روی تبار قبیله‌ای را در مورد اسب‌های ارزشمند و زیبایشان نیز حفظ کردند و با توجه بسیار، به تکثیر و پرورش آن‌ها پرداختند.
مشخصات
اسب نژاد نسایی بلند و فرز و چابک بود و دو پهلوی آن را با رنگ‌هایی متفاوت آراسته بود. بعضی از آن‌ها مانند پلنگ نقطه‌نقطه و بعضی مانند یک سکه تازه ضرب شده، طلایی بودند. بقیه در رنگ‌های متفاوتی شامل رنگ‌های معمول مانند کهر تیره، کرنگ، نیله و قهوه‌ای سوخته و همچنین رنگ‌های نادر مانند مشکی خالص، قرمز، آبی قزل و خال‌خالی وجود داشته‌اند. به‌راحتی می‌توان تعبیر کرد که برای سوارکاری، شجاعت و قابلیت کنترل اسب‌ها بسیار مهم‌تر از رنگ در این موقعیت‌ها هست. در حالت سواری بدون رکاب، نیاز به یک سواری نرم و راحت وجود داشت بنابراین می‌توان تصور کرد که اسب نسایی در برابر سایر اسب‌های موجود در آن زمان مسلماً سواری بسیار نرم‌تری داشته است.
مشخصات اسب نسایی گفته‌شده است که اسب نسایی باستانی در مقایسه با اسب‌های خالص بعدی که بعدها در تمدن ایران به وجود آمد و سری قلمی داشتند، سری ستبر و نیرومند داشتند که مشخصه اسب‌های جنگی بوده است. این مطلب این فرضیه را القا می‌کند که شاید اسب‌های نسایی از نسل نمونه اولیه اسب جنگی باشند. این نژاد قدرتمند چندین ویژگی داشتند که آن‌ها را به فرزندان خود منتقل می‌کردند. یکی از آن‌ها دستگیره‌های استخوانی روی پیشانی است که اغلب به آن‌ها «شاخ» گفته می‌شود. این امر می‌تواند به دلیل وجود استخوان‌های برجسته یا غضروف در پیشانی آن‌ها باشد.
اسب کرد از نژاد اسب‌های نسایی
در تاریخچه تکامل اسب ایران ، پیدایش اسب کرد را مستقیماً به ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح و به اسب‌های معروف نسایی مرتبط می‌دانند. معمولاً برای اسب کرد سه تیره مطرح می‌گردد که عبارت‌اند از:
جاف: بیش‌ترین جمعیت را دارد و بیشتر به رنگ سیاه‌وسفید بوده و طایفه‌های نگه‌دارنده این تیره اسب نسایی، در طی زندگی خود این دو رنگ را انتخاب و نگهداری نموده‌اند و در کردستان نیز موجود است. نمونه بارزی از اسب جاف بر روی سنگ مقبره زانتوس واقع در لیبی (حدود ۴۸۰ قبل از میلاد) نقش‌بندی شده و نمایشگر میراث باستانی تیره جاف است. اسب جاف معمولاً قره کهر می‌باشد و به بلندی، بین ۱۵۰ تا ۱۵۵ سانتیمتر، بدون برجستگی در استخوان‌بندی سر، با گردن نیرومند و شانه‌ها و کپل تنومند.افشاری: دومین جمعیت را دارا است و عمدتاً کهر و قره کهر هستند.سنجابی: عمدتاً کرنگ و نیله و به‌ندرت سمند می‌باشند و در منطقه کرمانشاه و اسلام‌آباد وجود دارد. اسب کرد نه‌تنها از زیبایی خاص برخوردار است بلکه مانند اجداد خود که نژاد نسایی بودند دارای استقامت بی‌نهایت می‌باشد. اسب نژاد کرد به‌خصوص در مسابقات چوگان موفق بوده‌اند و بسیاری از اسب‌های کرد در مسابقات پرش و سواری استقامت افتخارات ارزنده کسب کرده‌اند.
ویژگی‌های اسب‌های کرد
تاریخچه اسب کرد از مبدأ نخستین دوره ثبت‌شده تاریخ آغاز می‌گردد و از روزگار شیرین باستان افسانه‌ای سرچشمه می‌گیرد. اسب نژاد نسایی اجداد اسب‌های کرد امروزی هستند. اگر از تغییرات و اختلاط‌های آن‌ها بگذریم، اسب‌های کرد دارای همان ویژگی‌هایی هستند که پدران آن‌ها دارا بوده‌اند، پیشانی برجسته و گاهی مستقیم، سرسنگین، چشم‌ها عمیق و خشن، استخوان بینی دراز، منخرین (دو سوراخ بینی) تنگ، ستیغ گونه هویدا، فاصله دو استخوان فک در ناحیه حلق زیاد، اتصال سر و گردن خشن، گردن قوی، سینه از جلو به حد قابل‌توجه عضلانی، دست‌وپا کوتاه و بسیار محکم با اندک مو در ناحیه شاخ مو، درمجموع بدن عضلانی و جمع بسیار باهوش، مطیع، صبور و در راهپیمایی در زمینه‌ای کوهستانی توانا است و عمدتاً این نژاد در منطقه کرمانشاه و مناطق اطراف آن و استان‌های آذربایجان غربی و قسمتی از زنجان، لرستان و کردستان و اصفهان پراکنده است.
ویژگی‌های اسب‌های کرد اسب کرد فوق‌العاده قانع و کم‌خوراک و در زمستان‌های سخت نواحی کوهستانی کردستان که هیچ وسیله نقلیه‌ای قادر به حرکت و عبور نیست عامل انتقال امداد و بیماران از روستایی به روستای دیگر یا به مرکز پخش است. دلیل ماندگاری این اسب را می‌توان همین مقاومت بی‌مانند در کوهستان دانست. اسب کرد از قدیم‌الایام نماد فرهنگی تاریخی مردم کرد بوده و داشتن آن همواره برای خانواده‌ها مایه مباهات و فخر بوده است.
ویژگی‌های اسب نسایی
شگفت‌انگیزترین نشانه اسب نژاد نسایی سر آن بود. استخوان‌های پیشانی و بینی خیلی برجسته بودند؛ همچنین استخوان‌های برجسته فک بالا از هر دو طرف استخوان‌های بینی بیرون آمده است درنتیجه استخوان‌بندی درشت پیشانی، گوش‌های اسب عقب‌تر از حد معمول قرارگرفته بود و در پایان تصویر بی‌همتا و سرشار از توانایی و هوشیاری اسب نسایی را کامل می‌کرد.
پرشکوه‌ترین نقش بازمانده از اسب نسایی در تخت جمشید در معرض نمایش است. در این تصویر جثه اسب نسایی در خدمت پادشاهان بزرگ ایران مهیب به نظر می‌آید.
در نقش‌های دیگر، این نژاد با سر بزرگ و سنگین و گردنی آراسته با یال پرپشت است. همه اعضای بدن اسب روی تنه‌ای سنگین و درعین‌حال کشیده، استوار و بر روی پاهای کوتاه سوار شده است. در وهله اول ممکن است موجودی مسخره‌آمیز به نظر برسد ولی با بررسی عمیق‌تر، باوجود درشتی خارق‌العاده سر اسب، تمثالی از نجابت و سرشار از عظمت و نیروی بی‌نظیر نژاد نسایی، بر روی صفحه سنگ آشکار می‌شود. یونانیان قدیم تنومندی اسب نسایی را تحسین می‌کردند و از پاهایی که زمین را لرزانده بود سخن می‌گفتند. ایران باستان مرکز پررونق پرورش و تولید اسب در طول دوره‌ای بیش از ۲۰۰۰ سال بود.
ویژگی‌های اسب نسایی اسب‌های نسایی مراحل تکاملی اسب‌های کوتاه بوده و هستند قد آن‌ها گاهی به ۱۵۰ سانتیمتر رسیده است. هرجایی که به آن‌ها به‌دقت رسیدگی شده و انتخاب و کشش عاقلانه و عالمانه شده‌اند اسب‌های زیبایی به‌دست‌آمده‌اند که نام آن‌ها را اسب نسایی اصیل گذاشته‌اند.
انقراض اسب نژاد نسایی بعد از فتح ایران توسط اعراب، اسب نژاد نسایی روبه‌زوال رفت و به‌مرورزمان این نزاد به‌کلی ناپدید شد و میدان برای اسبی بلندتر و سبک‌تر باز شد که ژان شاردن در قرن ۱۸ میلادی از آن به‌عنوان «زیباترین اسب شرق» یاد کرد.
کلام آخر
به پایان مقاله اسب نژاد نسایی رسیدیم امیدواریم لذت برده باشید.
با مراجعه به سایت یا اپلیکیشن واسط کالا می‌توانید حیوانات خانگی موردنظر خود را به راحتی خرید و فروش نمایید.
منابع:
enacademic.com
allhorsebreeds.info
