معده ما به‌طور طبیعی میزان کافی اسید تولید می‌کند تا غذا را تجزیه کرده و باعث حفاظت دستگاه گوارش از عفونت شود؛ اما وضعیتی که در آن اسید معده بیش‌ازحد بالا و یا پایین باشد بسیار آزاردهنده و ناراحت‌کننده است. تشخیص و درمان به‌موقع به‌منظور جلوگیری از بروز مشکلات جدی مرتبط با سلامت که ممکن است ریشه در این امر داشته باشند، ضروری است. زیرا در صورت وج ود مشکل در جریان گوارش غذا بدون در نظر گرفتن اینکه چقدر خوب غذا می‌خورید یا چه میزان ویتامین و مواد معدنی مصرف می‌کنید، به‌احتمال زیاد از کمبودهای تغذیه‌ای رنج می‌برید. علاوه بر این ممکن است سایر بخش‌های بدن دچار مشکلات جبران‌ناپذیری شوند. با توجه به اهمیت این موضوع در این مقاله قصد داریم به عوامل کاهش و افزایش اسید معده بپردازیم.
آنچه در ادامه می‌خوانید
اسید معده چیست؟
قبل از اینکه به عوامل کاهش و افزایش اسید معده بپردازیم، تعریفی از اسید معده را بیان می‌کنیم. اسید معده مایع گوارشی است که در معده تشکیل‌شده و از اسید هیدروکلریک (HCl)، کلرید پتاسیم (KCl) و کلرید سدیم (NaCl) تشکیل‌شده است. این اسید با فعال کردن آنزیم‌های گوارشی در هضم پروتئین‌ها نقش اساسی دارد. اسید معده توسط سلول‌های موجود در معده تولید میشود و با سایر اجزای بدن هماهنگ است تا در صورت لزوم تولید اسید را افزایش دهند. سایر سلول‌های موجود در معده، بیکربنات تولید می‌کنند که مانع از اسیدی شدن زیاد معده می‌شوند. علاوه بر بیکربنات، این سلول‌ها مایع مخاطی ایجاد می‌کنند که باعث جلوگیری از آسیب دیدن خود معده در اثر اسید معده است.
احتمالاً تابه‌حال نمی‌دانستید که اگر به اسید معده دسترسی داشتید و آن را روی پوستتان می‌ریختید، باعث سوختگی پوست می‌شدید. بااین‌وجود ما برای حفظ سلامت سیستم ایمنی بدن نیاز به اسید معده داریم. درواقع سطوح کم اسید معده باعث کاهش جذب مواد مغذی و مشکلات گوارشی میشود. اسید معده به جذب پروتئین‌ها و مواد معدنی در بدن کمک می‌کند و باعث از بین رفتن باکتری‌ها و انگل‌های مضر سیستم گوارشی میشود.
علائم کاهش اسید معده
در زیر چند مورد از علائم کاهش اسید معده را بیان می‌نماییم:
سوزش سر دل
اکثر مردم هنگام سوزش معده، تصور می‌کنند که افزایش اسید معده باعث این سوزش شده است، درحالی که کاملا برعکس فکر می‌کنند.
وقتی مقادیر اسید معده پایین می‌آید، غذا به‌درستی در سیستم گوارشی جذب نمی‌شود. این به‌نوبه خود تولید گاز را افزایش می‌دهد که ممکن است مانند سوزش سر دل، احساس شود. داروهای آنتی‌اسید را خودسرانه نباید در این هنگام مصرف کرد. ابتدا از کاهش یا افزایش اسید معده خود با مشورت با پزشک مطمئن شوید و بعد سراغ داروها بروید.
عدم هضم گوشت
کاهش سطح اسید معده باعث تلاش سیستم گوارشی برای هضم مواد غذایی مانند گوشت و دیگر پروتئین‌ها میشود. به همین دلیل است که ممکن است بعد از خوردن گوشت دچار احساس خستگی، سرگیجه یا تهوع شوید.
گاز و نفخ بعد از خوردن
این علائم به شما هشدار می‌دهند که سیستم گوارشی به‌درستی کار نمی‌کند. همچنین می‌تواند دلیل رشد بیش‌ازحد باکتری‌ها باشد.
آلرژی و عدم تحمل مواد غذایی
اگر شما مبتلا به آلرژی غذایی و یا عدم تحمل مواد غذایی هستید، ممکن است دچار کاهش اسید معده شده باشید. درحالی‌که محققان نمی‌توانند ثابت کنند که چطور اسید معده بر آلرژی و حساسیت غذایی تأثیر می‌گذارد، ولی به عقیده آن‌ها پیوند قوی در این میان وجود دارد.
این نکته به‌درستی ثابت‌شده است که سطوح پایین اسید معده با منع جذب مواد مغذی در بدن شما ارتباط مستقیم دارد.
مشکلات پوست مانند آکنه
روده سالم باعث حفظ سلامت پوست شما نیز میشود. متأسفانه در این میان کاهش اسید معده باعث رشد بیش‌ازاندازه باکتری‌ها شده که خود مسمومیت پوست را به دنبال دارد. به همین دلیل است که ۴۰ درصد از افراد مبتلا به آکنه در رأس سطوح اسید معده کم هستند.
سندرم روده تحریک‌پذیر
این سندرم نیز که تعداد زیادی از افراد را گرفتار خود می‌کند، با سطوح اسید معده کم ارتباط مستقیم دارد زیرا باعث تجمع باکتری‌ها و سموم میشود.
کاهش جذب ویتامین‌ها
اسید معده به تجزیه ویتامین‌ها، مواد معدنی و مواد مغذی دیگر موجود در غذای مصرفی کمک می‌کند تا از جذب مؤثر مواد مغذی موردنیاز بدن مانند نیاسین، اسید فولیک، ویتامین ب ۱۲، ویتامین سی، بتا کاروتن، منیزیم، آهن، روی و کلسیم اطمینان حاصل شود. تمام این مواد مغذی برای دستیابی به سطوح کافی انرژی، سیستم ایمنی قوی در برابر بیماری، سطوح متعادل هورمون‌ها و همچنین حفظ قدرت استخوان‌ها، دندان‌ها، چشم‌ها و اندام‌های دیگر ضروری هستند.
سرطان
میزان بسیار کم اسید موجود در معده دلیل عمده ابتلا به سرطان معده و سایر بیماریهای مزمن است. خطر پیشرفت این بیماریها زمانی بیشتر میشود که نسخه‌های بی‌رویه‌ای برای کم کردن اسید معده تجویز میشود.
در واقع دلیل اصلی ابتلا به این بیماریهای خطرناک کمبود اسید معده است نه زیاد بودن آن. تست میزان اسید موجود در معده اقدامی جدی و پیشگیرانه برای داشتن بدنی سالم است. به همین دلیل کسانی که به این بیماریها مبتلا هستند علاوه بر تشخیص بیماری‌‌شان باید به میزان اسیدیته معده خود نیز توجه کنند. در ادامه به عوامل کاهش اسید معده اشاره می‌کنیم.
عوامل کاهش اسید معده
با افزایش سن، میزان اسید هیدروکلریک به‌طورمعمول کاهش می‌یابد. افزون بر این، وعده‌های غذایی پیچیده، پرخوری و مصرف بیش‌ازحد پروتئین به کاهش میزان این اسید منجر میشود. اگر مشکلی در غده تیروئید شما وجود داشته باشد نیز ممکن است مستعد کمبود اسید هیدروکلریک باشید. برخی داروها ممکن است سطوح اسید معده را کاهش دهند که تنها مشکل موجود را تشدید می‌کند. مصرف داروهای ضد اسید موجب بی‌فایده شدن اسید هیدروکلریک به‌واسطه خنثی کردن اسیدیته آن میشود.
سطوح کم اسید معده نه‌تنها به کمبودهای تغذیه‌ای منجر میشود، بلکه می‌تواند احساس خستگی، آنزیم‌های گوارشی پانکراسی ناکافی و آلرژی‌های غذایی را نیز موجب شود؛ اما این تنها بخش کوچکی از مشکل است. به خاطر داشته باشید که مواد مغذی بلوک‌های سازنده هر سلول، بافت، اندام، غده و دستگاه اندامی در بدن هستند. بدون گوارش کافی، ما از کمبود مواد مغذی مختلف رنج خواهیم برد که باگذشت زمان می‌تواند به مشکلات سلامت مختلفی منجر شود. در ادامه راه‌هایی برای افزایش اسید معده را بیان می‌نماییم.
درمان‌های خانگی برای افزایش اسید معده
- برای افزایش اسید معده غذاهای خود را با دقت و بیشتر بجویید.
- مصرف غذاهای فراوری‌شده را به حداقل برسانید.
- سبزیجات تخمیر شده مصرف کنید.
- سرکه سیب باعث افزایش اسید معده میشود.
عوامل و علل افزایش اسید معده
معده ما به‌طور طبیعی اسید تولید می‌کند تا غذا را تجزیه کرده و باعث حفاظت دستگاه گوارش از عفونت شود؛ اما ترشح بیش‌ازحد اسید معده باعث معده درد و مشکلات جدی برای سلامتی میشود. شایع‌ترین علائم افزایش اسید معده سوزش سر دل است که هنگام رسیدن اسید به مری به وجود می‌آید.
اسید معده زیاد (هیپوکلریدریا) چیست؟
هیپوکلریدریا به زیادشدن اسید معده در غیاب غذا گفته میشود. درحالی‌که فرآیندهای خاصی تولید اسید معده را تحریک می‌کنند، تولید بیش‌ازحد اسید در معده گاهی اوقات علت خاصی دارد. گاسترین یک هورمون کلیدی است که ترشح اسید معده را تنظیم می‌کند و تولید بیش‌ازحد آن می‌تواند هیپوکلریدریا را ایجاد کند.
محققان می‌گویند که معده حدود ۱٫۵ لیتر اسید در روز تولید می‌کند. طبیعی است که خوردن غذا مقدار اسید تولیدی معده را افزایش می‌دهد. همچنین محرک‌هایی مانند طعم و مزه، بویایی و بینایی باعث تولید اسید زیاد در معده میشود. بااین‌حال، اسید معده زیاد (هیپوکلریدریا) می‌تواند نتیجه حساسیت غذایی، اختلالات هیجانی و یا تولید بیش‌ازحد هورمون گاسترین باشد.
علائم هیپوکلریدریا عبارت‌اند از:
- احساس سوزش در معده پس از خوردن غذا
- سوزش سر دل (رفلاکس اسید)
- آروغ زدن و نفخ شکم بلافاصله پس از خوردن غذا
- نفخ شکمی
- تهوع و استفراغ
- سیاه شدن مدفوع (اگر دچار زخم معده هستید)
- رفلاکس معده
- یبوست
رفلاکس معده چیست؟
رفلاکس اسید معده یا سوزش سر دل حالتی است که برخی محتوای اسیدی داخل معده به سمت مری برمی‌گردند. وقتی غذا از راه لوله مری به معده می‌رسد، در قسمت انتهایی مری دریچه‌ای وجود دارد که با رسیدن غذا به آن بازشده تا اجازه ورود غذا به معده را بدهد و پس از عبور غذا بسته میشود. حال اگر این دریچه به‌طور کامل بسته نشود مقداری از محتویات معده به مری یا دهان بازمی‌گردد. این اتفاق که ترش کردن نیز نامیده میشود، می‌تواند منجر به سوزش در ناحیه قفسه سینه و آسیب به بافت مری و دهان، بروز التهاب و در موارد شدید حتی بروز آسم و آسیب بافت معده به علت قرار گرفتن در معرض اسید معده به‌صورت طولانی‌مدت، شود.
علائم اسیدیته بالا
- خستگی مفرط: علاوه بر فشار کاری که علت شایع خستگی مفرط است، اسیدیته نیز با علائمی مانند از دست دادن انرژی همراه است.
- گرفتگی عضله پا: بالا بودن اسیدیته در بدن، گرفتگی عضله به وجود می‌آورد. فرد احساس سنگینی در پا می‌کند. این یکی از علائم شایع اسیدیته است که به آن توجهی نمی‌شود.
- مشکل چشم: آب‌ریزش از چشم، از علائم دیگر اسیدیته است. بالا بودن میزان اسیدیته به ورم ملتحمه منجر میشود.
- رنگ‌پریدگی: اسیدیته با از بین بردن انرژی بدن باعث رنگ‌پریدگی فرد میشود.
- ترک لب: با شدت یافتن اسیدیته بدن، لب‌ها خشک میشود و کنار لب نیز ترک می‌خورد.
- زخم دهان: اسیدیته اضافه موجود در بدن زخم دهان را به وجود می‌آورد که با مصرف کمی عسل قابل‌رفع است.
- کهیر: این ناراحتی در پی واکنش بدن نسبت به برخی مواد غذایی مانند شکلات، شیر و گوجه‌فرنگی ایجاد میشود.
- اسیدی بودن بزاق دهان: بالا بودن میزان اسیدیته معده، باعث گرم شدن زبان و اسیدی شدن بزاق دهان میشود. خوردن شیر سرد، سوزش زبان را تسکین می‌دهد.
- مشکل دهان: درد لثه و حساسیت به سردی یا گرمی غذا از علائم دیگر اسیدیته است. دندان‌ها نیز به ترک خوردن یا پریدگی مستعد میشود.
- مشکل پوست: خشکی پوست مشکل شایع مبتلایان به اسیدیته است.
عوامل ایجاد افزایش اسید معده
فاکتورهای بسیاری وجود دارد که ریسک افزایش اسید در معده را افزایش می‌دهد. به برخی از این عوامل در زیر اشاره می‌کنیم:
نقش استرس در افزایش اسید معده
یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش اسید معده استرس است. استرس می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر مقدار اسید که در معده شما وجود دارد، داشته باشد. عصب‌های معده که باعث تولید اسید معده می‌شوند، به‌طور مستقیم تحت تأثیر احساسات عاطفی یا فیزیکی قرار می‌گیرند. اگر فرد تحت‌فشار زیادی قرار بگیرد، بدنش معمولاً اسید معده بیشتری نسبت به حالت طبیعی تولید می‌کند.
مجله Stress Physiology & Biochemistry نشان داد که استرس با برخی از بیماریهای دستگاه گوارش ارتباط دارد. در آزمایش‌های بالینی، تنش فیزیکی و عاطفی باعث افزایش سطح اسید در معده شد.
همچنین، مجله Regulatory Peptides گزارش داد که استرس فیزیکی می‌تواند ترشح اسید معده را بالا ببرد. دلایل دیگری که برای این عارضه ذکر شد کم‌خوابی و کمبود کالری بود.
نوشیدن بیش‌ازحد نوشیدنی‌های حاوی کافئین
قهوه، چای، کولا و سایر نوشیدنی‌های کافئین دار می‌توانند باعث تولید بیش‌ازحد اسید در معده و تشدید علائم رفلاکس اسید شوند.
طبق تحقیقات منتشرشده در سال ۲۰۱۷، طعم تلخ نوشیدنی‌های کافئینی باعث تحریک معده میشود تا اسید بیشتری تولید کند. دانشمندان همچنین کشف کردند که قرص‌های حاوی کافئین می‌توانند اثر مشابه‌ای بر ترشح اسید معده داشته باشند. بعضی از مطالعات نشان می‌دهند که افراد مبتلابه زخم معده باید از مصرف نوشیدنی‌های کافئین دار اجتناب کنند.
بااین‌حال، تحقیقات اخیر نشان داده است که افرادی که مبتلا به زخم معده هستند می‌توانند قهوه را در حد اعتدال (کمتر از ۳ فنجان در روز) بخورند. حتی اگر کافئین باعث تولید زیاد اسید در معده میشود، شواهد زیادی وجود ندارد که اثبات کند این ماده بر رفلاکس اسید تأثیر می‌گذارد.
غذاهای چرب از دیگر عوامل افزایش اسید معده
اگر بعد از خوردن غذا احساس سوزش در قفسه سینه دارید، ممکن است غذاهای چرب باعث ایجاد اسید معده زیاد در شما شود.
مطالعات نشان داده‌اند که غذاهای چرب ترشح اسید معده را افزایش می‌دهند و هورمون‌های گوارشی را تحریک می‌کنند. در برخی موارد خوردن غذاهای حاوی چربی زیاد می‌تواند علائم زخم معده را بدتر کند. غذای چرب می‌تواند باعث مشکلات دیگر گوارشی مانند چرب شدن مدفوع یا تهوع پس از خوردن غذا شود.
نقش شیر در افزایش اسید معده
تحقیقات منتشرشده نشان می‌دهد که شیر و برخی محصولات لبنی می‌توانند ترشح اسید معده را افزایش دهند.
این موضوع در مورد شیر کم‌چرب، شیر بدون چربی و شیر کم کلسیم نیز صادق بود. بااین‌حال، افزایش سطح اسید معده ناشی از مصرف محصولات لبنی عمدتاً در افراد دارای بیماریهای گوارشی دیده میشود. اگرچه شیر یک منبع خوب کلسیم است، اما بسیاری از افراد نمی‌توانند از شیر و فراورده‌های لبنی به خاطر عدم تحمل لاکتوز استفاده کنند.
شراب یا آبجو از دیگر عوامل افزایش اسید معده
طبق تحقیقات برخی از نوشیدنی‌های الکلی مانند آبجو یا شراب می‌توانند سطح اسید معده را افزایش دهند. محققان دریافته‌اند که محصولات الکلی مانند آبجو و شراب، بدترین عامل تولید اسید زیاد در معده هستند. آبجو و شراب محرک هستند و ترشح گاسترین و اسید معده را افزایش می‌دهند. بااین‌حال، نوشیدن مزمن الکل می‌تواند منجر به هیپوکلریدریا شود.
نقش کم خوابی در افزایش اسید معده
تحقیقات نشان داده‌اند که کمبود خواب می‌تواند باعث ایجاد هیپوکلریدریا و علائم رفلاکس شود. با توجه به گزارش مجلات معتبر پزشکی، خواب ناکافی می‌تواند ترشح معده را افزایش دهد. دانشمندان گزارش داده‌اند که اختلال در الگوهای خواب و کیفیت پایین خواب نیز می‌توانند موجب سوزش سر دل در طول شب شوند.
عفونت هلیکوباکتر پیلوری و بیماری زخم معده
یکی از علل اصلی تولید بیش‌ازحد اسید در معده (هیپوکلریدریا) ابتلا به عفونت هلیکوباکتر پیلوری در معده است. باکتری H. pylori باکتری است که باعث زخم‌های گوارشی و التهاب در معده میشود.
مجله Clinical Microbiology Reviews یک مطالعه را منتشر کرد که نشان‌دهنده ارتباط بین اسید اضافی در معده و H. pylori. بود. درنتیجه عفونت H. pylori در درازمدت می‌تواند منجر به هیپوکلریدریا شود. در بعضی موارد، این عفونت باعث کاهش سطح اسید معده میشود.
مطالعات دیگر نیز تائید می‌کنند که افراد مبتلا به عفونت H. pylori اغلب دارای اسید زیادی در معده هستند. اگر علائم عفونت H. pylori را دارید، می‌توانید از پروبیوتیک یا عسل مانوکا به‌عنوان یک درمان طبیعی برای زخم معده استفاده کنید.
ترشح بیش‌ازحد هورمون گاسترین از دیگر عوامل افزایش اسید معده
تولید بیش‌ازحد اسید در معده شما ممکن است ناشی از عدم تعادل هورمونی در بدن باشد که در آن تولید گاسترین به‌شدت افزایش می‌یابد. گاسترین هورمون کلیدی است که آزادسازی اسید را در معده کنترل می‌کند. تولید بیش‌ازحد گاسترین می‌تواند هیپوکلریدریا را ایجاد کند.
یکی از علل ترشح زیاد گاسترین، استفاده از یک دارو رایج مانند مهارکننده‌های پروتون پمپ است. این داروها برای کاهش اسید در معده استفاده میشود. در برخی موارد، برخی سندرم‌های گوارشی (مثلاً سندرم Zollinger-Ellison) می‌توانند باعث افزایش هورمون گاسترین و اسید معده شوند.
درمان‌های خانگی برای کاهش اسید معده
می‌توانید با مصرف این غذاهای خاص در رژیم غذایی خود علائم رفلاکس اسید معده را کنترل کنید:
- سبزی‌ها
- زنجبیل
- اوتمیل
- میوه‌ها به‌غیراز مرکبات
- گوشت قرمز بدون چربی
- سفیده تخم‌مرغ
- چربی‌های سالم
سوزش معده و رفلکس اسید معده در دوران بارداری
بیشتر زنان باردار به خاطر این اختلال به‌خصوص در ماه‌های دوم و سوم بارداری شکایت می‌کنند. این عارضه در این دوران به دلیل تغییرات هورمونی و افزایش فشار به دستگاه گوارش بروز می‌کند. علائم خفیف سوزش معده در دوران بارداری با تغییر در روش زندگی قابل‌درمان است. مثلاً افزایش توالی صرف غذا و کاهش حجم وعده‌ها، اجتناب از خوابیدن بلافاصله بعد از صرف غذا، عدم مصرف غذاهای چاشنی‌دار و سرخ‌شده.
چنانچه علائم شدید باشد بهتر است قبل از مصرف هر دارو به پزشک مراجعه کنید.
سخن پایانی
جهت کسب اطلاعات بیشتر در مورد عوامل کاهش و افزایش اسید معده می‌توانید به ویکی‌پدیا مراجعه نمایید.
من مدتیه شدیداً حالت تهوع و درد معده گرفتم همراه سردرد شدید با تب و سوزش معده بطوریکه شبها شروع به تهوع میکنم و تا صبح ادامه داره و قطع نمیشه و اصلا نمیتونم بخوابم مدتی است قرص امپرازول میخورم این مشکلم خیلی کمتر شده حالت تهوع قطع شده ولی بااین حال باز احساس مشکل در هضم دارم و شبها وقتی می‌خوابم دائمن بیدار میشم و رفلکس اذیت میکنه حالا نمیدونم این قرص رو باید ادامه بدم یا نه.
سپاس بسیار عالی توضیحات کامل به زبان ساده
سلام مجید عزیز
ممنون از اینکه همراه مایید.
مطالب عالی و مفید بود خدا عمر با عزت بهتون بده
مطالب رفلاکس واقعا عالی بود
استفاده کردم
ممنون.
مطلب خوبی بود ممنون…ولی فکر نکنم زنجبیل برای اسید معده خوب باشد.
استرس هم در کاهش و افزایش اسید معده تاثیر داره
من کلیدیوم سی میخورم خیلی خوب جواب داده واسه من
درد بدیه…من که اسیر شدم..تنها راه حلی هم که خوبم میکنه قرص پنتوپازول است