گیاه کاکتوس

تاریخ تکامل کاکتوس‌ها نشان می‌دهد که این گونه از گیاهان در ابتدا برگ دار بوده و هنوز هم همه‌ی کاکتوس‌ها در مراحل اولیه‌ی رشد و در دورانی که جوانه‌ای بیش نیستند دارای برگ هستند. گونه‌هایی نیز در فصل بهار برای مدت کوتاهی برگ‌های خود را به نمایش می‌گذارند البته در میان این تیره یکی دو گونه را نیز می‌توان یافت که در سراسر سال پوشیده از برگ هستند. به تدریج شرایط آب و هوای محیط زیست این گیاهان دگرگون‌اند و رستنگاه بومی‌شان به بیابان‌های خشک و سوزان تبدیل گردید. در این مقاله سعی ما بر آن است تا در مورد گیاه کاکتوس صحبت کنیم.

کاکتوس‌ها در کشاکش انطباق با شرایط جدید زیست محیطی برگ‌های خود را از دست دادند زیرا آب و رطوبت در محیط جدید بسیار کمیاب بود و با زحمت به دست می‌آمد و به وسیله‌ی برگ‌ها در هوای خشک تبخیر می‌شد. لذا از بین رفتن برگ‌ها برای بقای گیاه ضروری می‌نمود. در عوض ساقه‌ها به آب انبارهایی تبدیل شدند که هر چه آب در دسترس‌شان قرار می‌گرفت در خود ذخیره می‌کردند تا بتوانند به زندگی خود ادامه دهند. به این دلیل گرد و چاق شدند.

وجود موهای پشم گونه

گونه‌ای از این گیاهان حتی می‌توانند برای تطبیق میدان عمل معلول تبخیر کننده خودشان با شرایط مختلف تغییر شکل دهند. این دسته از کاکتوس‌ها مجهز به دندانه‌هایی هستند که مانند آکوردئون زمانی که رطوبت فراوان است منبسط و در مدتی که خشکی غلبه دارد منقبض می‌گردند. نوعی از این گیاهان از خود برآمدگی‌های تیز و یا موهایی پشم گونه رویانیده‌اند که نه تنها سایبانی برای الیاف گوشتی خود در برابر پرتو سوزان و بی رحم آفتاب به وجود آورده‌اند بلکه از تخریب حیوانات گرسنه و تشنه‌ی بیابان برای هجوم به این مخازن آب جلوگیری می‌کنند. تیره‌ی کاکتوس‌ها علاوه بر نقشی که در زیبایی آفرینی آپارتمان‌ها و گلخانه‌ها داشته‌اند در موارد دیگری نیز جوابگوی نیازهای مختلف انسان بوده‌اند.

خواص گیاه کاکتوس

جالب است که بدانید آب به دست آمده از کاکتوسی بنام «سان پدرو» برای درمان سوزش مثانه، کلیه، تب بالا و هپاتیت استفاده می گردد. کاکتوسی بنام «هودیا» در درمان چاقی و کاهش اشتها کاربرد پزشکی دارد. از گونه‌ی دیگری از این تیره به نام «انجیر تیغی» در شیرینی پزی استفاده می‌شود و از میوه‌ی آن به صورت خام و هم در سالاد و جهت ایمنی بدن و مقاومت بیشتر آن در برابر عفونت‌ها نیز استفاده می نمایند.

از نوعی کاکتوس به نام «تونا» مربای خوشمزه‌ای درست می‌کنند و تفاله‌های آن را در صنایع مرغداری مورد استفاده قرار می‌دهند. برخی از دامداران بیابان گرد لاله‌های نوعی از این گیاهان به نام «کاکتوس نو پالی» را برای تأمین آب و مواد غذایی احشام‌شان جمع آوری می‌کنند در نوعی از این گیاهان به نام «کاکتوس أرگیه که از آن به عنوان حصیری جاندار و نفوذناپذیر به جای دیوار باغ ها و مزارع استفاده می‌شود. از گونه‌ای از گیاهان گوشتی به نام «الوورا» انواع پمادها، کرم‌ها و ژل ها ساخته می شود که مصارف پزشکی دارند تنها گونه یA. Barbadensis) ) الوورا، باربادنسیس خوردنی می باشد.

برخی خواص دیگر

کاکتوس «پی یونی» که در مراسم مذهبی سرخپوستان خورده می‌شد که در برانگیختن احساسات وهم گونه‌ی آنان نقش مؤثری ایفا می‌کرد. بالاخره نمونه‌ی جالبی از کاکتوس‌ها در سال ۱۳۴۰ میلادی در جنگلهای ژاپن کشف نمودند که نام آن را (G . mihanorchii friedri variegate) نهادند که رنگ گیاه نوظهور، قرمز یکدست و بدون کلروفیل (سبزینه) بود که از گیاهان دیگر بصورت انگل استفاده و تغذیه می‌کرد. ناچار شدند برای اینکه بتوانند به آن غذا برسانند آن را بر بالایی کاکتوس دیگری پیوند بزنند.

این پیوند سبب پیدایش گونه‌ی جدیدی گردید که از آن زمان تاکنون این گونه دگرگونی زیادی را پذیرفته که به رنگ‌های زرد، صورتی، نارنجی و قرمز می‌باشد. مهم تر از آن اینکه کارشناسان اظهار داشته‌اند که کاکتوس برای جلوگیری از رشد سلول‌های سرطانی نیز کاربرد دارد. خلاصه اینکه از کاکتوس‌هایی که خوردنی می‌باشند انواع آب میوه، غذاهای متنوع، سوپ و کباب تهیه می گردد.

چگونگی تکامل یافتن کاکتوس‌ها و گیاهان گوشتی

گیاه کاکتوس‌ از خانواده‌ی کاکتا سه می‌باشد که به حدود ۴۴ خانواده‌ی مختلف گیاهی تعلق دارند و اکثرا بومی قاره‌ی آمریکا هستند. با وجودی که کاکتوس‌ها جالب‌ترین نوع تیره‌ی گیاهان گوشتی به شمار می‌روند ولی انواع دیگری در حدود هفت هزار نوع از گیاهان نیز هستند که در ذخیره کردن آب به کاکتوس‌ها شباهت دارند. بنابراین در ردیف گیاهان گوشتی و آب‌دار قرار می‌گیرند. گروه مزبور از خویشاوندان نزدیک شمعدانی، انگور و فرفیون به حساب می‌آیند. گرچه کلیه ی کاکتوس‌ها، گیاهان گوشتی نیز محسوب می‌گردند، ولی این را بدانید همه‌ی گیاهان گوشتی کاکتوس به حساب نمی‌آیند.

گوشتی‌ترین نوع این گروه مانند الوئه، هاورتیا و خرفه ای‌ها در شرایطی تکامل یافتند که به اندازه‌ی شرایط تکاملی کاکتوس‌ها طاقت فرسا و سخت نبود. در مناطقی که معمولا فصل باران، پس از دوران طولانی از خشکی فرا می‌رسد.

کاکتوس‌ها و بیشتر گیاهان برگ‌دار برای این که بتوانند دوره‌ی خشکی و بی‌آبی را تحمل کنند برگ‌هایشان با رشته‌های ذخیره کننده‌ی آب به تدریج چاق وگوشتالو می‌شوند و برای اینکه میزان تبخیر آب به حداقل برسد سطح برگ‌ها با ماده ای موم مانند و یا شاخی پوشیده می گردد. بهترین راه، تشخیص و شناختن کاکتوس‌ها و گیاهان گوشتی و متمایز نمودن آنان از یکدیگر این است که گیاهان گوشتی دارای برگ‌های نسبتا ضخیم و آبدار بوده و نسبت به کاکتوس‌ها رشد بیشتری داشته و تکثیر آن‌ها نیز آسان تر می‌باشد و اکثر آن‌ها نیز بدون خار و تیغ هستند ولی اکثر کاکتوس‌ها گوشتالو بوده و دارای تیغ و خار می‌باشند.

نحوه‌ی استقرار گیاه کاکتوس در آپارتمان

نگهداری و پرورش گیاه کاکتوس و گیاهان گوشتی در خانه، با همه‌ی زیبایی و صفات منحصر به فردی که دارند از سهولت خاصی برخوردار می‌باشند تا آنجا که هر کسی حداقل قادر است یکی دو تا (اشوریا) و (اپونتیا) را جلوی پنجره‌ی خانه‌اش پرورش دهد و از زیبایی آن لذت ببرد. گونه‌های کوچک کاکتوس «مامیلاریا»، «ژیمنوکالیسیوم» و «هاورتیا» برای آراستن پنجره‌ها حتی با باریک ترین لبه بسیار مناسبند.
گونه‌های دنباله دار و آویزان مانند «کاکتوس دم موشی» و «سام» (دم اسبی و غورهای) در سبدهای آویزان منظره‌ی زیبا و چشم نواز و دلپذیری را به وجود می‌آورند.

گونه‌هایی که رشدشان بیشتر طولی است و قامت‌شان بلند می‌گردد نظیر برخی از «افربیا»ها هنگامی که در کف اتاق قرار داده می‌شوند برای آراستن زوایای آفتابگیر سالن ها بسیار جذاب و مناسب‌اند. تنوع خیره کننده‌ی گیاه کاکتوس و سایر گیاهان گوشتی در شکل و رنگ و اندازه، این امکان را به وجود آورده است که این تیره از گیاهان خانگی در تزئین و آرایش درون خانه در موارد بسیاری مورد استفاده قرار گیرند. کاکتوس‌ها و گیاهان گوشتی چنانچه از شرایط خاص خود در خانه ها بهره‌مند شوند سال‌ها زیبا و نشاط آفرین خواهند ماند (حتی اگر حداقل مراقبت از آنها به عمل آید.) بنابر ویژگی خاص بیابانی بودن شان گونه های متنوع این تیره می توانند رطوبت نسبی ده تا سی درصد داخل خانه ها و آپارتمان‌های گرم را به خوبی تحمل نمایند و رشد کنند و به شما انرژی مثبت بدهند. امتحانش هزینه‌ی چندانی ندارد.

مزیت‌های انتخاب محل مناسب گیاه کاکتوس

بنابراین اگر می‌خواهید کاکتوس های شما سالیان متمادی شاداب و سرحال در خانه‌تان بمانند به این نکته نیز توجه داشته باشید که انتخاب محل مناسب برای استقرار آنان در آپارتمان از نیازهای اصلی این گیاهان می‌باشد، چون اگر در این کار دقت کافی بشود باعث می‌گردد که برای سال‌ها گیاه سالم و بشاش به حیات خود ادامه دهد و به اطراف انرژی مثبت بپراکند. اگر محلی برای گیاه در خانه مناسب نباشد، نه تنها به خوبی رشد و نمو نمی‌کند بدیهی است سرانجام پژمرده و نابود هم می شود در نتیجه باعث انصراف و سرخوردگی شما از گل و گیاه نیز می‌شود. (هرچند که بزرگان گفته‌اند شکست، آغاز موفقیت است.)

بنابراین به نفع شماست که حوصله به خرج دهید و سعی کنید نوع گیاه با محل استقرار آن در خانه شما تناسب داشته باشد و حتی میزان تحمل گیاه در صورت غفلت احتمالی با سهل انگاری کوتاه مدت در تیمار آن و نیز چنانچه برای اولین بار است که اقدام به نگهداری کاکتوس نموده‌اید حتما باید عوامل ذکر شده را مد نظر داشته باشید تا در این امر موفق باشید. کاکتوس‌ها هم اگر در خانه‌ی شما احساس کنند که شرایطی همسان با محل زایش و رویش اولیه‌ی آنان که در تاریخچه‌ی پیدایش و هم‌چنین در مبحث شرایط نگهداری و پرورش توضیح داده شده است تا اندازه‌ای برایشان فراهم می‌باشد. مطمئن باشید آن‌ها هم با شادابی و طراوت به زندگی خود در محیط زیست جدید خود ادامه می دهند.

مراقبت و نگهداری گیاه کاکتوس در ماه‌های مختلف سال

در زیر قصد داریم در مورد مراقبت و نگهداری گیاه کاکتوس در ماه‌های مختلف سال صحبت کنیم.

مراقبت در شش ماه ابتدایی سال

ماه فروردین: خروج از دوره‌ی استراحت و آغاز رشد جدید ، تعویض گلدان ، شروع بذر کاری کاکتوس‌ها و گیاهان گوشتی ، ذخیره شدن آب در بافت کاکتوس‌ها و نیاز به آبیاری هر چند روز یکبار.

ماه اردیبهشت: گرفتن قلمه برای رشد بهتر کاکتوس‌های انبوه و ﭘر ﭘشت، تهویه کامل اطراف گیاه و درون گلدان‌ها، ایجاد کمی آفتاب جهت جلوگیری از سوختن و ﭘاره شدن ﭘوسته بیرونی گیاه در اثر آفتاب زیاد، کاشت بذر برخی ارقام، افزایش آبیاری و کمتر کردن دور آبیاری.

ماه خرداد: بیرون آوردن کاکتوس‌ها از گلخانه و قرار دادن در فضای باز، آغاز کود دهی برای تقویت کاکتوس‌ها، آبیاری بیشتر.

ماه تیر: بهترین زمان کوددهی، جدا کردن بخش‌های ﭘژمرده و خشک شده، شروع کار ﭘیوند زدن.

ماه مرداد: کاربرد سایه بان جهت جلوگیری از سوختن با نور مستقیم آفتاب ( اما نور فراوان به آنها برسد)، جمع‌آوری بذرهای رسیده و کاشت آن‌ها، جدا کردن ﭘاجوش‌ها و گرفتن قلمه جهت ازدیاد، استفاده از کنه کش برای مقابله با حمله احتمالی کنه قرمز به دلیل خشکی و گرمی هوا.

ماه شهریور: ایجاد جریان هوای مناسب، انتقال بذرهای رشد کرده که قبلا کاشته شده‌اند به بستر کاشت، ﺴﻤﭙاشی برای جلوگیری از حمله آفات، آماده سازی گیاه در شرایط سخت و نامساعد برای مقاوم شدن برای فصل استراحت، کم کردن آبیاری و درجه حرارت ، انتقال کاکتوس‌های ضعیف تر به درون گلخانه.

مراقبت در شش ماه آخر سال

مهر: ایجاد آفتاب مستقیم، کاهش آبیاری، بر قرار کردن جریان هوای مناسب در روز و شب.

آبان: آغاز خواب زمستانی، کاهش قابل ملاحظه آب آبیاری به دوهفته یکبار (اما به یکباره انجام نشود.) کم کردن کار تغذیه گیاه، نور کافی و خشک بودن محیط الزامی است.

آذر: ورود به دوره استراحت و کاهش قابل ملاحظه رشد رویشی فیزیولوژیک، آبیاری قطع شود.( هر بیست روز آبیاری مختصر کافیست.) نور کافی جهت جلوگیری از ضعیف‌شدن جوانه‌هایی که در این دوره تشکیل می شوند، قطع کوددهی.

دی: قطع کامل آبیاری ( به جز کاکتوس هایی که جوانند و ریشه کم و ضعیف دارند.) آب به صورت مه ﭙﺎش به اطراف گیاه برای حفظ شادابی، باز و بسته کردن ﭘﻨﺠﺮه در ساعات میانی روز و ایجاد هوای تازه و سالم.

بهمن و اسفند: عدم آبیاری به جز کاکتوس‌های جوان که احتمال خشکی آن‌ها وجود دارد. (اگر خشکی گلدان‌ها زیاد بود آبیاری مختصر ضروری است.)

آفات و بیماری گیاه کاکتوس

شته

از اندام کاکتوس تغذیه کرده و با رشد وتولید مثل سریع باعث ﭘوسیدن گیاه می شود. ( مبارزه : استفاده از حشره کش های فسفره یا سیستمیک در زمان مشاهده ظهور شته اوایل بهار).

شپشک ﺳﭙﺮدار

از شیره کاکتوس تغذیه می کند. ( مبارزه : جدا کردن آن‌ها از گیاه با ابزار نوک تیز در اوایل حمله و اگر حمله آفت وسیع بود استفاده از محلول مالاتیون یا سایر حشره کشهای فسفره هنگام خروج اولین لاروهای سن اول از زیر ﺳﭙﺮچه).

شپشک های آردآلود

ایجاد ترشحات و تغذیه از شیره کاکتوس (استفاده از یکی از سموم فسفره مانند گوزاتیون، سوﭘﺮ اسید، مالاتیون ۲ در هزار+ مویان جهت چسبندگی بیشتر، استفاده از کفشدوزک).

ترﻳﭙﺲ‌ها و کنه‌ها

تغذیه از شیره کاکتوس‌ها (مبارزه: استفاده از سموم فسفره برای ترﻳﭙﺲ‌ها و کنه کش برای کنه‌ها).

حلزون های صدف‌دار و بی‌صدف

تغذیه از کاکتوس‌ها و ایجاد ترشحات روی کاکتوس، خوردن گل‌ها و غنچه های جوان و جلوگیری از تشکیل بذر ( مبارزه : طعمه متالوئید حلزون کش).

بیماری قارچی

آبیاری بیش از حد یا شکستگی ها و ترک ها باعث آن است ( مبارزه : از بین بردن گیاهان آلوده ، استفاده از قارچ کش).

اطلاعات بیشتر در مورد گیاه کاکتوس

جهت کسب اطلاعات بیشتر در مورد گیاه کاکتوس می‌توانید به ویکی‌پدیا مراجعه نمایید. همچنین اگر قصد خرید و فروش انواع گیاهان آپارتمانی از جمله کاکتوس را دارید می‌توانید به وبسایت واسط کالا یا اپلیکیشن واسط کالا مراجعه نمایید.

منبع: کتاب آموزش، نگهداری، پرورش و تکثیر کاکتوس‌ها و گیاهان گوشتی تالیف حسن بنی‌هاشمی