با توجه به وضعیت آب‌وهوای ایران که روزبه‌روز گرم‌تر می‌شود، نیاز مردم به وسایل سرمایشی زیاد می‌شود که پنکه در میان وسایل سرمایشی هم ازنظر اقتصادی و بازدهی جایگاه خوبی دارد. پنکه‌ها ازنظر طراحی ظاهری متنوع هستند ولی ساختمان داخلی و اساس کار آن‌ها مشابه هم است. ما در این مقاله به آشنایی با ساختار پنکه رومیزی و پنکه سقفی وعلت‌های متداول خرابی و تعمیر پنکه می‌پردازیم.
قسمت‌های مهم پنکه رومیزی
- موتور که معمولاً از نوع تک فاز با خازن راه‌انداز می‌باشد.
- پره‌های خنک‌کننده (پروانه)
- نگه‌دارنده پره‌ها
- شبکه سیمی (محافظ پره‌ها)
- پایه
- صفحه‌کلید
- کلید ساعتی (تایمر)
خصوصیات موتور پنکه رومیزی و پنکه سقفی
موتور پنکه از نوع آسنکرون می‌باشد. ولی آسنکرون طراحی‌شده در پنکه کمی پیچیده به نظر می‌رسد. همان‌طور که می‌دانیم هرگاه سر راه موتور یا یکی از سیم‌پیچ‌ها از سیم‌پیچ‌های دیگری نیز استفاده شود سرعت موتور بنا به‌قرار گرفتن تعداد سیم‌پیچ‌ها در مدار تغییر می‌کند. در پنکه برای به دست آوردن دورهای مختلف از این خاصیت استفاده می‌شود. هرگاه سیم‌پیچی با موتور سری نباشد حداکثر قدرت و سرعت نتیجه می‌شود و با استفاده از سیم‌پیچ اول و دوم ولتاژ کم و کمتر می‌شود و نهایتاً سرعت تغییر می‌کند.
تایمر پنکه
از این وسیله جهت کنترل اتوماتیک زمان کار دستگاه استفاده می‌شود. تایمر پنکه را معمولاً از نوع مکانیکی انتخاب می‌کنند. با حرکت ولوم در جهت عقربه‌های ساعت فنر جمع شده (کوک شده) و مدتی که طول می‌کشد تا فنر به حالت اولیه خود بازگردد، کنتاکت های تایمر در حالت بسته بوده و پس از پایان فرمان مذکور، با قطع ارتباط کنتاکت ها، فاز موتور قطع‌شده و پنکه خاموش می‌شود.
مدار الکتریکی پنکه سقفی
موتور پنکه سقفی نیز از نوع آسنکرون یا خازن راه‌انداز می‌باشد. به‌منظور ایجاد سرعت‌های گوناگون از سیم‌پیچ‌های سری با موتور در مجموعه‌ای بنام کلید گردان پنکه سقفی استفاده می‌شود. با چرخش سلکتور، سیم‌پیچ‌های مختلفی در مدار سری قرار می‌گیرد که باعث کم شدن ولتاژ و نهایتاً سرعت چرخش پنکه می‌شود.
عیب‌یابی و تعمیر پنکه رومیزی
در صورتی که قصد تعمیر پنکه رومیزی خود را دارید قبل از انجام اینکار گزینه‌های زیر را مطالعه نمایید:
۱) پنج گزینه‌ی زیر علت‌هایی هستند که باعث روشن نشدن پنکه رومیزی می‌شوند، حال آن‌ها را با یکدیگر مرور می‌کنیم:
الف) برق نداشتن پریز
به‌وسیله ولت‌متر از وجود ولتاژ در پریز اطمینان حاصل نمایید. در صورت عدم ولتاژ مشکل را بررسی و رفع کنید.
ب) خراب شدن دوشاخه یا سیم رابط
دوشاخه و سیم رابط را به‌وسیله اهم‌متر تست نمایید و ازآنجاکه معمولاً دوشاخه از نوع پرسی است، مشکل از هرکدام که باشد ناچارید آن‌ها را تعویض نمایید.
ج) خراب بودن تایمر پنکه رومیزی
پنکه را از برق خارج نموده (درصورتی‌که دارای تایمر باشد.) و تایمر را به‌وسیله اهم‌متر تست نمایید. برای انجام این آزمایش، سیم‌های رابط تایمر را از آن جدا و به اهم‌متر متصل نمایید. اگر با حرکت ولوم کنتاکت‌ها متصل و با حرکت ولوم در جهت خاموش تایمر ارتباط کنتاکت‌ها قطع شود کلید تایمر سالم است و نمی‌تواند عیب از تایمر باشد. اگر تایمر در تست با اهم‌متر خلاف موارد مذکور را نشان داد، آن را تعویض نمایید.
د) قطع شدن فاز متصله به صفحه کلید
درحالی‌که پنکه رومیزی از برق خارج‌شده اتصال سیم فاز را از دوشاخه یا ترمینال ورودی به صفحه‌کلید کنترل نمایید. در صورت قطع‌شدگی ناچارید اتصال را تجدید نمایید.
و) سوختن کامل موتور پنکه رومیزی
اگر موتور در حالت نیم‌سوز باشد با اتصال به برق آمپر کشی نموده و صدای هوم می‌دهد اما به راه نمی‌افتد ولی در صورت سوختگی کامل، با داشتن ولتاژ نیز هیچ عکس‌العملی بروز نمی‌دهد. گاهی با اتصال موتورهای کاملاً سوخته به شبکه اتصال کوتاه رخ می‌دهد.
۲) سه گزینه‌ی زیر می‌توانند علت صدا دادن موتور پنکه رومیزی و روشن نشدن آن باشند:
الف) معیوب بودن خازن راه‌انداز
برای رفع این مشکل بر اساس روش‌های مذکور در مبحث خازن‌ها، خازن را تست نموده و اگر معیوب است آن را تعویض نمایید.
ب) معیوب بودن بوش‌های پنکه رومیزی
اگر بوش‌ها خراب شوند به‌طورمعمول پنکه، دچار این معارفه، می‌گردد که با زدن کلید، ۱ و ۲ درحرکت مشکل داشته اما با کلید ۳ (سرعت زیاد) به سبب ولتاژ زیادی که به آن می‌رسد حرکت می‌کند. در اکثر پنکه‌های رومیزی به هنگام گشاد شدگی بوش این حالت دیده می‌شود که ناچار می‌بایست نسبت به تعویض بوش‌ها اقدام نمایید.
ج) نیم‌سوز شدن موتور
برای رفع این مشکل با مراجعه به مشخصات یک موتور سالم و سپس با اهم گیری از سیم‌پیچ‌ها میتوان تشخیص داد که میزان آسیب‌دیدگی سیم‌پیچ‌ها تا چه حدودی است. در صورت بالا بودن این درصد (آسیب‌دیدگی) می‌بایست استاتور سیم‌پیچی یا تعویض شود.
۳) سه گزینه زیر می‌توانند علت لرزش پنکه رومیزی به هنگام کار زیاد باشند:
الف) گشاد شدن بوش‌های پنکه رومیزی
برای رفع این مشکل، پروانه خنک‌کننده و نگه‌دارنده آن را از محور موتور جداسازید و سپس محور را به‌طرف پایین و بالا و یا چپ و راست حرکت دهید، حتی حرکت جزئی محور در سمت‌های مذکور مربوط به خرابی بوش‌ها بوده و عیب مذکور به وجود می‌آید، بوش‌ها را تعویض نمایید تا عیب برطرف شود.
ب) تاب برداشتن پروانه پنکه رومیزی
براثر برخورد اشیا با پروانه در حال کار، گاهی این مشکل به وجود می‌آید برطرف نمودن تاب پروانه نیاز به تبحر و تخصص فراوان دارد، ازاین‌رو پیشنهاد می‌شود پروانه معیوب را تعویض نمایید. (تنها پروانه‌های فلزی می‌توانند دچار مشکل مذکور شوند.)
ج) تاب برداشتن محور روی تور پنکه رومیزی
رو تور را از موتور پنکه رومیزی جدا نموده و به سه‌نظام ماشین تراش بندید. با روشن شدن ماشین تاب احتمالی به‌وضوح دیده می‌شود. رو تور معیوب را تعویض نمایید زیرا برطرف نمودن تاب محور که در اثر برخورد با شیء سخت و یا پرت شدن رو تور بر روی زمین ایجاد می‌شود، به‌راحتی برطرف نخواهد شد.
۴) گزینه زیر می‌تواند علت داغ‌شدن پنکه باشد:
داغ شدن بیش‌ازحد موتور، به سبب نیم‌سوز بودن سیم‌پیچ‌ها است که باید استاتور را تعویض نمود. البته عیوبی مانند خرابی خازن یا گشادی بوش‌ها نیز منجر به داغ شدن موتور می‌شود.
عیب‌یابی و تعمیر پنکه سقفی
۱) دو گزینه‌ی زیر علت‌هایی هستند که باعث روشن نشدن پنکه سقفی می‌شوند، حال آن‌ها را با یکدیگر مرور می‌کنیم:
الف) قطع بودن برق مدار اصلی
برای رفع این مشکل کلید را در حالت ۱ قرار داده و به‌وسیله ولت‌متر از رسیدن برق به موتور مطمئن شوید اگر به موتور آسنکرون ولتاژ نمی‌رسد علت می‌تواند از قطع شدن فاز کلید پنکه و یا نول موتور باشد اگر فاز وارد کلید شده به موتور نیز فاز می‌رسد، نول قطع‌شده و بالعکس.
ب) سوختن کامل موتور
اگر اهم سیم‌پیچ‌های پنکه سقفی را در اختیاردارید می‌توانید با اهم گیری به سوخته بودن موتور پی ببرید.
البته موتور کاملاً سوخته علائم دیگری نیز دارد اولاً سیم‌های خروجی از موتور با بدنه در حالت اتصال (اتصال بدنه) هستند. دوما با باز شدن درپوش‌های موتور رؤیت سیم‌پیچ‌ها سوخته بودنشان قطعاً قابل‌تشخیص خواهد بود.
۲) سه گزینه‌ی زیر می‌توانند علت صدا دادن موتور پنکه سقفی و حرکت نکردن آن باشند:
الف) گریپاژ کردن یاتاقان‌ها
برق پنکه را قطع نموده و با دست آن را درحالی‌که به سقف آویزان است بچرخانید اگر در مقابل شما مقاومت کرد و یا به‌سختی چرخید، یاتاقان‌ها خراب هستند و می‌بایست تعویض شوند.
ب) سوختن سیم‌پیچ اصلی یا راه‌انداز
میتوان به رفع عیب گزینه‌ی ۱ مراجعه کرد.
ج) قطع بودن یکی از سیم‌پیچ‌های اصلی یا کمکی پنکه سقفی
برای رفع این عیب به‌وسیله اهم‌متر صحت اتصالات دو سیم‌پیچ را بررسی نمایید. معمولاً سیم‌پیچ‌ها در محلی که سربندی صورت گرفته، دچار مشکل مذکور می‌شوند. اگر یکی از سیم‌پیچ‌ها قطع‌شده باشد، ناچار می‌بایست درپوش‌های پنکه بازشده و محل قطع‌ترمیم گردد.
۳) گزینه‌ی زیر می‌تواند علت این باشد که سلکتور تنها روی موقعیت ۲،۳،۴،۵ راه می‌افتد:
دیده می‌شود که موقعیت ۱ درواقع خروج مستقیم فاز از کلید پنکه است و ازآنجاکه در سایر حالت‌ها فاز خروجی نداریم نتیجه می‌شود که سیم‌پیچ‌های صفحه‌کلید کاملاً سوخته است.
برای رفع این مشکل سیم‌پیچ‌ها را تجدید نمایید. ازآنجایی‌که به سبب نازک بودن سیم و بالا بودن تعداد دور، تجدید سیم‌پیچی قدری مشکل است معمولاً صفحه‌کلید تعویض می‌شود.
۴) دو گزینه‌ی زیر می‌توانند علت صدا دادن پنکه در حال کار زیاد باشد:
الف) مشکل مکانیکی موتور
اگر با قطع برق صدای پنکه به‌تدریج کاهش یابد، بلبرینگ‌ها نیاز به تعویض یا گریس کاری دارد.
ب) مشکل الکتریکی موتور
اگر با قطع برق بلادرنگ صدای پنکه قطع گردد مشکل از نوع الکتریکی است و با تجدید سیم‌پیچی پنکه برطرف می‌گردد.
همچنین اگر قصد خرید و فروش وسایل سرمایش و گرمایشی موردنظر خود را دارید می‌توانید به اپلیکیشن واسط کالا مراجعه نمایید و بدون دردسر اینکار را انجام دهید.
مطالب خیلی مفیدی بود
سلام سپاس