پسته رفسنجان

قطعاََ اسم پسته رفسنجان را هنگام خرید پسته شنیده‌اید. پسته‌ای با کیفیت و محبوب که سوغات با ارزش شهرستان رفسنجان است. خرید عمده تاجران پسته از این شهر انجام می‌شود که امروزه با اینترنتی‌شدن اکثر خریدها، شما می‌توانید قیمت روز پسته رفسنجان را به راحتی در سایت‌های اینترنتی معتبر که توسط فعالان پسته اداره می‌شود، مشاهده کنید. اگر می‌خواهید در وقت خود صرفه‌جویی کنید، پسته و همچنین مغز با کیفیت آن را بدون واسطه از این سایت‌های آنلاین بخرید که برای شما به هر نقطه از کشور که باشید ارسال می‌شود.

پسته

پسته، گیاهی مهم از خانواده پسته‌سانان (Anacardiaceae) است که به جنس Pistacia تعلق دارد. چند زیرگونه پسته و ۱۱ تا ۱۷ گونه در این جنس قرار می‌گیرند. پسته‌سانان که یکی از خانواده‌های مهم گیاهان هستند، دارای ۶۰ جنس و ۶۰۰ گونه می‌باشند. پسته‌های اهلی که به Pistacia vera تعلق دارند، در شهرهای رفسنجان، کرمان، دامغان، قم، قزوین و غیره یافت می‌شوند. پسته‌های وحشی غالباََ در کوهستا‌ن‌های نیمه خشک و خشک استپی ایران و ارتفاعات ۷۰۰ تا ۳۰۰۰ متری از سطح دریا یافت می‌شوند. در ایران چهار گونه پسته با نام‌های vera، Atlantica، khynjuk و mutica وجود دارد. گفته می‌شود که منشا درخت پسته (Pistachio) احتمالاََ از مناطق مرکزی یا شرقی آسیا باشد. درخت پسته در کشورهایی مانند ایران، ترکمنستان، غرب افغانستان و سوریه رشد می‌کند. پسته درختی است که از زمان‌های بسیار دور در مناطق مختلف کشورمان کشت می‌شده است. گمان می‌رود که درخت پسته از سه تا چهار هزار سال قبل در ایران اهلی و کشت شده است.

پسته در ایران و آمریکا

پسته‌هایی که در ایران کشت می‌شوند مربوط به گونه‌ای اهلی با نام Pistacia vera می‌باشند. ایران، بیشتر از ۷۰ نوع پسته و ژنوتیپ پسته ماده و ژنوتیپ نر دارد. البته متاسفانه در کشور ما درختان نر ارقام مشخصی ندارند و در باغ‌های ایران نسبت تعداد درختان نر به درختان ماده ۱به ۱۵ تا ۱ به ۲۰ می‌باشد. شاید برای شما هم جالب باشد که بدانید نزدیک به ۹۷ درصد از پسته‌ای که در آمریکا کشت می‌شود از یک نوع ماده با نام کرمان (Kerman) و یک نوع نر با نام پیترز (Peters) است. بذر پسته رفسنجان کرمان در سال ۱۹۲۹ به کالیفرنیای آمریکا برده شد و به طور گسترده‌ای در آمریکا کشت شد. پسته رفسنجان کرمان دارای قدرت رشد متوسطی است، به سرمای بالایی نیاز دارد و در اواخر ماه مارس و اوایل ماه آوریل گل می‌دهد، دارای میوه‌ای گرد، مغز صورتی رنگ ترد و درصد خندان بودن زیادی است.

ارقام پسته‌های معروف ایران

ارقام پسته‌های معروفی که در ایران کشت می‌شوند عبارتند از: اوحدی، احمد آقایی، کله قوچی، اکبری، ممتاز، بادامی زرند، خنجری دامغان، سفیدپسته نوق، پسته قزوینی و شاه‌پسند دامغان. پسته‌های اوحدی، کله‌قوچی، احمد آقایی، اکبری و سفید پسته نوق، پسته رفسنجان هستند. تقسیم‌بندی‌های مختلفی برای ارقام پسته بیان می‌شود اما اگر بخواهیم یک تقسیم‌بندی کلی از ارقام پسته داشته باشیم، می‌توان دو دسته فندقی و بادامی را در نظر گرفت. به‌طور مثال پسته‌های کله‌قوچی و اوحدی در دسته فندقی و پسته‌های احمد آقایی، اکبری، سفید پسته نوق و ممتاز در دسته بادامی قرار می‌گیرند. زمان رسیدن محصول، ملاک تقسیم‌بندی سوم ارقام پسته است. پسته‌های اوحدی، کله‌قوچی، احمد آقایی و اکبری که پسته رفسنجان هستند به ترتیب جزء دسته زودرس، متوسط‌رس و دیررس هستند. زمان برداشت گروه زودرس یکم تا دهم شهریور، دسته متوسط‌رس یازدهم تا بیستم شهریور و دسته دیررس بیست و یکم تا سی و یکم شهریور است.

ویژگی‌های مهم‌ترین ارقام پسته رفسنجان

به طور کلی، پسته به دو نوع دراز و گرد تقسیم می‌شود که با نام‌های اکبری، اوحدی، کله‌قوچی، فندقی و غیره شناخته می‌شود. بهترین رقم پسته برای خرید، پسته‌ای خندان، یکدست و تمیز است؛ پسته‌ای که با دیدن آن دهان آدم آب بیفتد. مهم‌ترین ارقام تجاری پسته در کشور ما موارد زیر هستند:

پسته اکبری

این نوع پسته رفسنجان که با نام عبداللهی هم شناخته می شود، دارای بالاترین ارزش اقتصادی است. میوه این نوع پسته بادام شکل و درشت است. رشد رویشی این رقم پسته زیاد است و با داشتن برگ‌هایی با سطح وسیع و متراکم، میزان محصول بالا اما دیرگل و دیررس در دهه سوم شهریور برداشت می‌شود. پسته اکبری دارای رنگ رویه مغز بنفش قهوه‌ای و پوست استخوانی کرم تیره می باشد. پسته رفسنجان از این نوع، پسته‌ای است که معمولاََ عام و خاص آن را به عنوان پسته با کیفیت و مرغوب برای شب عید انتخاب می‌کنند.

پسته کله قوچی

این نوع پسته در روستای دهنو شهرستان رفسنجان و توسط فردی به نام حاج علی حاج شریفی شناسایی شد. منطقه عمده گسترش پسته کله قوچی استان کرمان است. میوه پسته کله قوچی فندقی‌ شکل و درشت است، رویه مغز سرخ رنگ، پوست استخوانی سفید رنگ و درصد خندان بودن آن متوسط است. درخت پسته رفسنجان از نوع کله قوچی نسبت به کاهش تغذیه آن شامل آب و کود حساس است. برگ‌های این درخت، پنج برگچه دارند که برگچه انتهایی از برگچه‌های جانبی بزرگتر است. این رقم پسته زودگل‌ و نسبت به سرمای دیررس بهار و خسارت ناشی از آن آسیب‌پذیرتر است. محصول درخت پسته کله قوچی قابل برداشت در دهه دوم شهریور و جزء دسته متوسط‌رس‌ها است.

پسته احمد آقایی

این پسته را اولین بار احمد آقا فروتن شناسایی کرد و با وجود اینکه قدمتی طولانی ندارد، به دلیل درشتی میوه آن، بادامی شکل بودن، مغز قرمز و پوست استخوانی‌رنگ آن به طور قابل توجهی در حال گسترش است. درخت پسته از نوع احمد آقایی بیشتر در مناطق نوق رفسنجان و شهرستان سیرجان یافت می‌شود. بیشتر برگ‌های این درخت دارای سه برگچه هستند و متوسط‌گل است. از آنجایی که محصول آن در دهه سوم قابل برداشت است جزء نوع دیررس دسته‌بندی می‌گردد.

پسته اوحدی (فندقی)

پسته تجاری اوحدی توسط مهدی اوحدی در روستای فتح آباد رفسنجان شناسایی شد. این نوع پسته رفسنجان، میوه‌ای کروی و فندق‌شکل، رنگ رویه مغز ارغوانی و پوست استخوانی کرم رنگ دارد. درخت پسته اوحدی با ارتفاع سه متری، غالباََ با مناطقی از کشور که پسته کاشت می‌شود، سازگار است. سه برگچه‌ای بودن از ویژگی‌های برگ‌های آن است که برگچه انتهایی از برگچه‌های جانبی بزرگتر می‌باشد. این رقم از پسته رفسنجان، متوسط‌گل، زودرس و قابل برداشت در دهه اول شهریور است. پسته اوحدی پسته‌ای بسیار معروف و صادراتی است که حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد باغ‌های پسته رفسنجان را تشکیل می دهد. پسته اوحدی از پسته‌های با درصد خندان بودن خیلی زیاد است. اگر پسته خندان دوست دارید، این نوع پسته رفسنجان را بخرید.

خواص خوشمزه دوست‌داشتنی پسته رفسنجان

پسته یکی از مغزهای خوشمزه و محبوبی است که به دلیل ارزش تغذیه‌ای بالا برای سلامت بدن، مصرف روزانه آن توصیه می‌شود. پسته سرشار از ویتامین و مواد معدنی است و با داشتن بیشترین میزان فیبر و اسیدهای چرب ضروری، علاوه بر اینکه برای جلوگیری از بیماری‌های قلبی و عروقی، گزینه‌ای عالی محسوب می‌شود، در کاهش کلسترول، کاهش فشار خون بالا و مراقبت از عضلات قلب کمک کننده است. شاید برای شما هم جالب باشد که بدانید پسته از اختلالاتی نظیر استرس، افسردگی و بی‌خوابی جلوگیری می‌کند و این اثر پسته به دلیل بالا بدون منیزیم در آن است. منیزیم باعث ایجاد تعادل در سیستم عصبی بدن می‌شود. هر انس مغز پسته که برابر با ۲۸٫۳۵ گرم می‌باشد، دارای ۱۶۰ کالری است که تامین‌کننده نیاز شش درصدی روزانه یک فرد بالغ می‌باشد. در هر انس مغز پسته غیرشور، سه میلی گرم سدیم وجود دارد که یک درصد حد روزانه است. مغز پسته شور در هر انس حاوی ۱۲۵-۲۰۰ میلی گرم سدیم است که ۵-۱۰ درصد حد روزانه می‌باشد. ۷۰ درصد از ۱۶۰ کالری پسته مربوط به چربی پسته است.

ترکیبات چربی پسته

ترکیبات چربی که در پسته وجود دارند، شامل موارد زیر است: اسیدهای چرب اشباع شده حدود ۱۵ درصد، اسیدهای چرب اشباع نشده حدود ۱۵-۳۵ درصد و اسیدهای چرب تک اشباع نشده حدود ۵۰-۷۰ درصد. اسیدهای چرب مفید پسته، رشد موهای شما را افزایش می‌دهد. همچنین از آنجایی که پسته منبع خوب بیوتین است، مصرف همیشگی و البته متعادل آن موجب جلوگیری از ریزش مو می‌گردد. نسبت امگا۶ به امگا۳ در پسته نسبت ۷۵ به ۱ است و همین عامل بروز حساسیت در برخی افراد در اثر مصرف پسته می‌باشد. پسته، یکی از منابع غنی پروتئین و حاوی اسیدهای آمینه ضروری به مقدار بهینه و مناسب است. این مغز پرخاصیت مقدار بالایی ویتامین B1 (تیامین) و B6 (پیرودوکسین) دارد. هر اُنس مغز پسته، ۶۰ میلی گرم فیتوسترول دارد، ماده‌ای که باید ۱ تا ۲ گرم روزانه به منظور کاهش کلسترول خون مصرف گردد. پنج گرم کربوهیدرات و سه گرم فیبر در هر اُنس مغز پسته وجود دارد.

خواص پسته

حتما شما هم درباره خواص بی‌نظیر آنتی‌اکسیدان‌ها برای سلامتی بدن و پیشگیری از ابتلا به بیماری‌هایی همچون سرطان شنیده‌اید. پسته که از سطوح آنتی‌اکسیدان بالایی مثل ویتامین E و ویتامین C برخوردار است، محافظت‌کننده بدن در برابر آسیب رادیکال‌های آزاد می باشد. این امر از پیری زودرس هم جلوگیری می‌کند و سلامت و زیبایی را برای پوست شما به ارمغان می‌آورد. پسته با داشتن زاکسانتین، ریبوفلاوین و لوتئین، گزینه‌ای عالی در بهبود مشکلات بینایی است. زئازانتین و لوتئین که دو آنتی‌اکسیدان موجود در پسته هستند، با نابودی رادیکال‌های آزاد مانع ایجاد بیماری دژنراسیون ماکولا(کاهش شدید بینایی) می‌شوند.

خواص دیگر پسته

خاصیت دیگر این مغز خوشمزه کاهش وزن در صورت تعادل در مصرف و افزایش سوخت و ساز بدن است. در واقع خوردن پسته هوس شما را برای مصرف چربی مضر کاهش می‌دهد. همانطور که گفته شد پسته دارای فیبر بالایی است به علاوه بتاکاروتن و پروسیانیدین‌ها. خوب حتماََ می‌پرسید این مواد چه تاثیری در بدن دارند؟ جواب کاهش قند خون و بهیود مقاومت نسبت به انسولین. بر این اساس، پسته بهترین مغز خوراکی برای جلوگیری از ابتلا به دیابت نوع دو است. پسته ماده‌ای سرشار از آهن است و می‌توانید با مصرف روزانه آن، از کم خونی بدن خود پیشگیری کنید. ویتامین B6 که در پسته وجود دارد باعث افزایش میزان اکسیژن و هموگلوبین خون و در نتیجه فعال‌تر شدن مغز می‌شود. همچنین پسته با دارا بودن مقادیر بالای مس، جذب آهن از مواد غذایی را افزایش می‌دهد و در بهبود کم‌خونی بسیار موثر است.

عوارض مصرف بیش از حد پسته

هر چه از خواص این مغز خوشمزه و دوست‌داشتنی بگوییم کم است. اما ببینیم مصرف روزانه چه مقدار پسته مناسب است؟ همانطور که گفته شد باید در مصرف این ماده بسیار مغذی حد اعتدال رعایت شود، چون بخشی از یک رژیم غذایی سالم را شکل می‌دهد. به‌طور کلی، مصرف ۵۰ عدد پسته در روز و در صورت امکان نوع بدون نمک آن توصیه می‌شود. از آنجایی که پسته دارای مقدار زیادی پروتئین، فسفر و پتاسیم است، مصرف بیش از اندازه آن برای افراد مبتلا به بیماری‌های کلیوی و سنگ کلیه توصیه نمی‌شود؛ زیرا پزشکان به این افراد پیشنهاد می‌دهند که مواد غذایی حاوی مقادیر زیاد عناصر گفته شده را مصرف نکنند.

تولید پسته رفسنجان در ایران و جهان

پسته‌ای که هر سال در ایران تولید می‌شود حدود دو هزار تن است که ۹۰ درصد از آن صادر می‌شود (درآمد و ارزآوری پسته برای کشور ۱٫۴ تا ۱٫۷ میلیارد دلار در سال است) و مصرف داخلی فقط ده درصد است. هر خانواده ایرانی سالیانه دو کیلوگرم پسته مصرف می‌کند. در دهه ۸۰ بیش از ۲۵۰ هزار تن پسته در ایران تولید می‌شد اما در دهه ۹۰ با کاهش صد هزار تنی میزان پسته تولیدی کشور به ۱۵۰ هزار تن رسیده است. خشکسالی‌های پی در پی و عدم تامین منابع آبی موردنیاز برای باغ‌های پسته، نبود برنامه‌ریزی و مدیریت و قوانین صادراتی دست و پاگیر، صادرات پسته کشور از جمله پسته رفسنجان به عنوان طلای سبز ایران را به‌طور چشمگیری کاهش داده است. آمریکایی‌ها با افزایش تولید پسته در کالیفرنیا در حال رسیدن به جایگاه اول در صادرات پسته هستند. علاوه بر عوامل گفته‌شده فوق، تفاوت نحوه تولید پسته در ایران و آمریکا عامل دیگر کاهش تولید پسته در ایران است. در کشور آمریکا پسته به‌طور مکانیزه تولید می‌شود که علت سه برابر بودن محصول پسته تولیدی آمریکا نسبت به ایران است.

وضعیت پسته رفسنجان در سال‌های اخیر

در سال ۱۳۹۶، محصول پسته تولیدی در کشور حدود ۲۲۰ هزار تن بود که بالغ بر ۱۳۰ هزار تن از آن با ارزش ۱ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلاری به ۷۵ کشور صادر گردید و مصرف داخلی حدود ۲۵ هزار تن بود. متاسفانه سال ۱۳۹۷ یکی از سال‌های کم محصول در تولید پسته رفسنجان و کشور بود. تنها حدود دو هزار تن پسته رفسنجان از بزرگترین دشت پسته جهان و به تعبیری بزرگترین جنگل مصنوعی دنیا برداشت شد. با این آمار می‌توان گفت در سال ۱۳۹۷، محصول پسته رفسنجان نسبت به سال قبل، ۹۵ درصد کمتر بود، یعنی فقط ۴۰ هزار تن معادل ۱۰۰ کانتیر پسته صادر شد. مناطق دیگر کشور هم وضعیت مناسبی نداشتند که البته سطح زیر کشت در این مناطق نسبت به دشت بزرگ پسته رفسنجان قابل توجه نیست. به این ترتیب برای اولین بار ایران، جایگاه اول تولید پسته در دنیا را از دست داد و بعد از آمریکا و ترکیه در رتبه سوم قرار گرفت. اگر این روند در سال ۹۸ نیز ادامه یابد بدون تردید ایران بسیاری از مشتریان خارجی پسته را از دست خواهد داد.

مشکلات صادرکنندگان

استفاده بی‌رویه سم در باغ‌های پسته رفسنجان یکی از مشکلات اساسی صادرکنندگان است که همین سهم کم پسته در بازارهای خارجی را به خطر می‌اندازد. کشورهای اتحادیه اروپا مقررات سخت‌گیرانه‌ای در این باره دارند و نباید اجازه داده شود که بازار اروپا توسط آمریکا یا دیگر کشورهای تولیدکننده پسته از دست برود. کشورهای اصلی تولید کننده پسته در جهان، آمریکا، ایران، ترکیه و سوریه می باشند. مراکز اصلی تولید پسته در ایران، شهرستان‌های رفسنجان، زرند، سیرجان و انار در استان کرمان هستند که بالاترین تولید در کشور به پسته رفسنجان اختصاص دارد. بهترین نوع پسته در جهان در ایران تولید می‌گردد و آن متعلق به شهرستان رفسنجان است.

زمین مناسب برای احداث باغ پسته

زمینی باید برای کشت پسته انتخاب شود که دارای خاکی عمیق، بافتی سبک و یکنواخت باشد تا محصول تولیدی بیشتر و با کیفیت‌تر باشد. نکته دیگر در مورد خاک مناسب زمین، عدم شوری و سختی بیش از حد آن است، چون این عوامل ظرفیت مفید خاک برای نگهداشتن آب را کاهش می‌دهند، از نفوذ آب در زمین جلوگیری می‌کنند و به این ترتیب منجر به تجمع عناصر سمی در بافت گیاه خواهند شد. لازم است به بافت خاک‌ زیرین و رویی زمین دقت شود. متغیر بودن بافت خاک زیرین و رویی در نفوذپذیری و حفظ آب در خاک بسیار تاثیرگذار است. چون ممکن است در قسمتی از خاک آب به راحتی فرو رود اما در قسمتی دیگر آب روی زمین روان باشد و نتواند به خاک نفوذ کند به‌طوری‌که به علت تبخیر زیاد رطوبت ریشه به خوبی تامین نشود. بهترین راه برای شناخت جنس و بافت خاک قبل از احداث باغ پسته، بدست آوردن اطلاعات کامل از مطالعات سازمان‌های خاک‌شناسی و منابع طبیعی و استفاده از بررسی‌های صورت گرفته روی پروفیل خاک است که با نمونه‌برداری برای شناخت تغییرات بافت خاک زیرین و رویی زمین حاصل شده است. با داشتن این اطلاعات می‌توان به اصلاح خاک رویی و زیرین زمین از لحاظ فیزیکی توسط تجهیزات سبک و سنگین اقدام نمود. چهار نوع خاک وجود دارد شامل خاک‌های مطبق مرکب، رسی، سخت و دایر. خاکی که در اکثر باغ‌های پسته مشاهده می‌شود، خاک دایر است.

شرایط آب و هوایی لازم برای کشت پسته رفسنجان

میزان سرما دچار آسیب نمی‌شوند. البته توانایی مقاومت گیاه در برابر هوای گرم و سرد بسته به سن گیاه، مرحله رشد آن، نوع رقم، وضعیت آبیاری و تغذیه متغیر است. با اینکه درختان پسته برای رشد و تولید محصول، تحمل سرمای نسبتاََ زیاد را دارند اما یخبندان باعث آسیب و از بین رفتن محصول می‌شود. توجه به این نکته لازم است که درختان پسته به سرما در فصل بهار بسیار حساس هستند، چون گل‌ها و میوه‌های تازه رشد کرده را از بین می‌برد. محصول پسته رفسنجان برای رشد به زمستان‌هایی طولانی و نسبتاََ سرد و تابستان‌هایی گرم و خشک نیاز دارد. درختان پسته در زمستان سرمای منفی ۲۰ درجه و در تابستان گرمای ۴۵ درجه سانتی‌گراد را تحمل می‌کنند. درختان پسته در زمستان قادر به تحمل محدوده دمایی گفته‌شده هستند، یعنی تا این همچنین گرمای زودرس در ابتدای فصل بهار باعث آسیب و از بین رفتن گل و میوه‌ها می‌شود و چنانچه گرما هنگام مغز بستن پسته و رشد میوه آن باشد، درصد پوکی میوه افزایش می‌یابد. وزش باد ملایم با سرعتی در حدود ده کیلومتر بر ساعت هنگام گل دادن درخت پسته لازم است اما بادهایی طوفانی و گرم و خشک به همراه گرد و خاک مشکل ایجاد می‌کند.

نیاز سرمایی و گرمایی درختان پسته رفسنجان

برگ درخت پسته در فصل زمستان می‌ریزد و به اصطلاح درختی خزان‌دار است. درختان خزان‌دار به منظور تولید محصول خوب به سرمای زمستان (محدوده دمایی ۰ تا ۷٫۲ درجه سانتی گراد) در ساعات بهینه‌ای نیاز دارند. درختان پسته رفسنجان بسته به رقم به ساعت‌های مختلفی از سرما نیاز دارند که از ۶۰۰ تا ۱۲۰۰ ساعت متغیر است. درختان پسته رفسنجان رقم کله‌قوچی به کمترین میزان ساعات سرما یعنی ۶۰۰ ساعت و رقم اکبری به بیشترین میزان سرما (۱۲۰۰ ساعت) نیاز دارد. نیاز سرمایی درختان پسته رفسنجان ارقام احمد آقایی و فندقی بین دو عدد گفته‌شده فوق است. چنانچه نیاز سرمایی درختان پسته تامین نشود، رشد آن‌ها کاهش می یابد، برگ‌های غیر طبیعی تولید می‌کنند، گل‌دهی آن‌ها به تاخیر می‌افتد و به طور کلی محصول خوبی نخواهند داشت. درختان پسته برای تولید محصولی با کیفیت و بهینه به ۲۲۰۰ الی ۲۸۰۰ واحد گرما نیاز دارند. واحد گرمایی به صورت زیر محاسبه می‌گردد: تعداد روزهای ماه * (میانگین کمترین میزان دمای ماهانه + (میانگین بیشترین دمای ماهانه/۲)).

تاثیر بارندگی بر درختان پسته رفسنجان

بارندگی هنگام گل دادن، رشد، رسیدن و برداشت میوه درخت پسته مشکل‌ساز است، زیرا باعث بالا رفتن رطوبت در باغ، شستن کلاله و مختل‌شدن پراکنش مناسب دانه گرده می‌شود. مکان مناسب برای کشت پسته منطقه‌ای است که در آنجا از یک ماه قبل از برداشت و در مدت زمان برداشت محصول باران نبارد تا محیط مناسبی برای رشد قارچ به وجود نیاید.

اثر رطوبت نسبی محیط بر درخت پسته

در منطقه‌ای که دارای رطوبت نسبی ۷۰ درصد و بالاتر از آن است، نباید باغ پسته احداث شود. به منظور افزایش میزان محصول پسته، میزان رطوبت در تابستان نباید از ۳۵ درصد بیشتر شود. بالا بودن میزان رطوبت هنگام گل دادن و گرده افشانی، بازده گرده افشانی را کاهش می‌دهد که منجر به کاهش شکل‌گیری میوه می‌شود. وجود رطوبت هنگام رسیدن میوه هم شیوع بیماری‌های قارچی و آلودگی محصول پسته به آفلاتوکسین را افزایش می‌دهد.

گرده‌افشانی انواع درختان پسته

درختان پسته دو پایه دارند یعنی گل‌های ماده روی یک درخت و گل‌های نر روی درخت دیگری قرار دارند. وجود درختان نر برای تولید محصول به‌منظور انجام عمل گرده‌افشانی ضرورت دارد. گرده‌افشانی در درختان پسته توسط باد صورت می‌گیرد، چون گل‌های درختان پسته فاقد گلبرگ هستند و برای زنبورعسل جذابیتی ندارند. در باغ‌هایی که درخت ماده با درخت نر همپوشانی ندارد، این امکان وجود دارد که خوشه گل نر باغ دیگری را در قوطی آب قرار داد و به درخت ماده آویزان نمود. در باغ‌های پسته رفسنجان و دیگر باغ‌های پسته ایران نسبت درختان پسته نر به درختان ماده ۱ به ۱۵ تا ۱به ۲۵ است. ده روزه دوم و سوم فروردین ماه، زمان مناسب گرده‌افشانی البته بسته به رقم پسته است. یکی از موارد مهم برای احداث باغ پسته، انتخاب رقم ماده و نری است که در زمان گل‌دادن جهت گرده‌افشانی با یکدیگر همپوشانی لازم را داشته باشند. عدم وزش باد ملایم، شرایط آب و هوایی نامناسب مانند وزش بادهای طوفانی و شدید و بارندگی، برای پراکنده‌شدن دانه‌های گرده شرایط نامساعدی به وجود می‌آورند. اگر گرده افشانی صورت نگیرد، گل‌ها دچار ریزش و میوه‌ها پوک می‌شوند. دورترین فاصله موثر بین درختان نر و ماده پسته که با وزش باد ملایم حداقل یک دانه گرده روی کلاله گل یافت شود، بیست متر است. مهم‌ترین عامل موثر در گرده افشانی پسته، نسبت مناسب پایه‌های نر و ماده در باغ پسته است. وجود یک درخت نر برای هر ۸ درخت ماده، گرده مورنیاز را تامین می‌نماید.

گل‌دهی درختان پسته

گل‌های نر و ماده روی شاخه‌های یک ساله و به صورت خوشه ظاهر می‌گردند. درصد میوه‌دهی در بخش انتهایی گل آذین بیشتر است و به سمت بخش قاعده و میانی کمتر می‌شود. به این صورت که ۹۲ درصد از گل‌ها در گل‌آذین به طور جانبی قرار می‌گیرند اما تنها ۵ درصد به میوه تبدیل می‌شوند که در مجاورت نوک شاخه‌های جانبی قرار دارند و ۶۶ درصد از گل‌های بخش انتهایی که ۸ درصد گل آذین را اشغال می‌کنند، به میوه تبدیل می‌شوند. به طور کلی ده درصد از گل‌های گل‌آذین به میوه تبدیل می‌‌گردند. ارقام پسته از لحاظ زمان گل‌دهی شامل سه دسته دیرگل، متوسط‌گل و زودگل هستند. پسته‌ رفسنجان رقم اکبری، خنجری دامغان، شاه‌پسند و قزوینی جزء دیرگل‌ها، پسته رفسنجان رقم احمد آقایی، اوحدی و بادامی زرند در دسته متوسط‌گل و پسته‌ رفسنجان رقم کله‌قوچی، سفیدپسته نوق و ممتاز جزء دسته زود‌گل‌ها هستند.

شرایط مناسب برای رشد جوانه‌های گل درختان پسته رفسنجان

از جمله شرایط محیطی مناسب برای کامل‌شدن رشد جوانه‌های گل درختان پسته رفسنجان، نیاز به سرما است. نیاز به سرما (دمای کمتر از ۷ درجه سانتی‌گراد) بین ارقام پسته اهلی متفاوت و بین ۴۵۰ تا ۱۱۰۰ ساعت می‌باشد. اگر نیاز سرمایی درختان پسته تامین نشود، باز شدن جوانه‌های گل همراه با تاخیر و نامنظم است. علاوه بر این موجب تاخیر زمان برگ دادن و تولید برگ‌های غیرمعمولی دو یا چهار برگچه‌ای می‌شود.اگر گل‌ها به صورت جانبی و انتهایی رشد کنند، حکایت از عدم تامین نیاز سرمایی درختان پسته دارد. شرط اصلی برای ممانعت از بروز این مشکل به انتخاب اولیه مکان احداث باغ پسته است که باید نکات فنی و علمی در این انتخاب قبل از هر چیز رعایت و سپس اجرا شود.

گردافشانی موفق با هم‌زمانی گل‌دهی درختان نر و ماده

برای گرده افشانی موفق و تلقیح، همزمانی و هم‌رسی گل‌دهی درختان نر و ماده لازم است. گل‌دهی ناهمزمان و ناهم‌رسی درختان نر و ماده یکی از پدیده‌های رایج در مورد درختان پسته است. طول و زمان دوره گل‌دهی بر حسب نوع رقم متفاوت است. گل‌دهی درختان ماده از ۷ تا ۳۰ فروردین و گل نر ۵ تا ۷ روز زودتر از درختان ماده می‌باشد. با به تاخیر انداختن گل‌دهی درخت نر به طور موقت امکان هم‌پوشانی با درخت ماده وجود دارد. با تاخیر انداختن در گل‌دهی درختان ماده، می‌توان آن‌ها را از آسیب جدی سرمازدگی در فصل بهار که در بعضی سال‌ها اتفاق می‌افتد و باعث خسارت سنگین به باغداران می‌شود، حفظ نمود. برای گل‌دهی زودتر درختان ماده استفاده از ترکیب ضد رکود (ترکیب دی نیتروارتوکروزول و روغن معدنی) در دوره خواب جوانه‌های درختان ماده منجر به هم‌پوشانی آن‌ها با درختان نر و افزایش عملکرد می‌شود. روغن معدنی باغبانی باعث گل‌دهی زودتر، کنترل آفات، سفت‌تر شدن آندوکارپ و پر شدن سریع‌تر مغز پسته می‌گردد. موعد مقرر برای مصرف این روغن اواخر بهمن است و استفاده بی‌موقع آن باعث زودخندانی پسته می‌شود.

تأثیر روغن و لک بر درختان پسته

در سم‌پاشی فصل زمستان، روغن ولک برای کنترل انواع شپشک، کنه، شته، کرم جوانه‌خوار، پسیل و غیره استفاده می‌شود. استعمال روغن ولک در زمستان موجب تسریع در گل‌دهی و بالارفتن کیفیت و کمیت محصول پسته رفسنجان می‌شود. پاشیدن زمستانه روغن ولک به علاوه پتاسیم نیترات روی بعضی از درختان پسته، نیاز سرمایی آن‌ها را برطرف می‌کند. مقدار بهینه به منظور تامین نیاز سرمایی در پسته رفسنجان ارقام کله‌قوچی و احمد آقایی ۳۰ در ۱۰۰۰ و رقم اکبری ۴۰ در ۱۰۰۰ است. البته نکته مهم و حساس این است که تا وقتی نیاز سرمایی درختان پسته تا ۶۶ درصد تامین نشده باشد، استفاده یا عدم استفاده از روغن ولک تفاوتی نمی‌کند. روغن ولک را می‌توان با بسیاری از آفت‌کش‌ها مخلوط کرد به جز سم گوگردی مثل سولفور، قارچ‌کش کاپتان و آبامکتین. عدم تامین نیاز سرمایی درختان پسته رقم اکبری که نیاز سرمایی بالایی دارد، باعث دیر گل‌دهی و باز نشدن مناسب برای رسیدن به گرده‌افشانی حداکثر و ایده‌آل است. مهم‌ترین مضرات استفاده از روغن ولک بر روی درختان پسته رفسنجان، افزایش خطر سرمای بهاره، بالا رفتن فشار جریانات آوند آبکش و ضعف متابولیکی است.شکوفایی گل در صورت استفاده از روغن ولک ۱۰ تا ۱۴ روز جلو می‌افتد. البته باید دقت داشت جلوافتادن شکوفایی با خطر سرمای دیررس بهار همراه است.

شکل‌گیری میوه پسته

در مورد پسته رفسنجان، ۱۰ درصد از گل‌های درختان به میوه تبدیل می‌شود که البته این درصد هر ساله متغیر است. همزمان شدن گل‌دهی پایه نر و ماده، یکی از عوامل موثر برای افزایش میوه‌نشینی در درختان پسته رفسنجان است. معمولاََ گل‌های پایه نر زودتر باز می‌شوند و گرده افشانی می‌کنند. به منظور همپوشانی گرده، بهتر است برای ارقام زودرس پسته رفسنجان از ارقام نر زودگل و برای ارقام دیررس پسته رفسنجان از ارقام نر زودگل استفاده شود. اگر بخواهید گرده افشانی را مدیریت کنید بهتر است زمان گل‌دهی درختان نر در باغ‌های پسته بر اساس زودگل، متوسط‌گل و دیرگل مشخص شود و در صورتی‌که با درخت ماده هم‌پوشانی خوبی نداشته باشد، نسبت به پیوند درخت نر مناسب توسط سرشاخه‌کاری اقدام شود.

ریزش جوانه گل و میوه درختان پسته رفسنجان

میوه‌های در حال نمو و رشد، منبع قوی مواد فتوسنتز می‌باشند. جوانه‌های گل پسته برای دریافت کردن مواد فتوسنتز به صورت ضعیفی با میوه‌های در حال رشد رقابت می‌کنند و یکی از دلایل ریزش آن‌ها این موضوع است. محلول‌پاشی ترکیب اوره و بنزیل آدنین در جلوگیری از ریزش جوانه‌های گل در پسته رفسنجان و همچنین سایر شهرهای استان کرمان موفقیت‌آمیز بوده است. یکی دیگر از مشکلات مربوط به درختان پسته رفسنجان، ریزش میوه است. در سال‌های پر محصول آمار ریزش به حدود ۸۰ درصد می‌رسد. در مورد دلایل این پدیده می‌توان به مشکل در گرده‌افشانی و لقاح، نوع گرده، شرایط نامناسب محیطی و اختلال در جذب تغذیه درخت برای رشد اشاره نمود. استفاده از پلی‌آمین اپرمین برای ممانعت از ریزش و بهبود رشد میوه و عملکرد شاخه‌های درخت پسته اهمیت زیادی دارد.

پوکی پسته

پوکی از مشکلات فیزیولوژیکی پسته محسوب می‌شود. مهم‌ترین دلیل پوک شدن پسته، نبود گرده کافی ناشی از کمبود درخت نر است. در باغ پسته به ازای هر ۱۰ تا ۱۵ درخت ماده باید یک درخت نر وجود داشته باشد. از دلایل دیگر در تولید میوه‌های پوک می‌توان تنش‌های تغذیه‌ای، تنش شوری و خشکی، شرایط نامناسب محیطی و مشکلات گرده‌افشانی و لقاح را نام برد. این دلایل باعث توزیع نامناسب کربوهیدرات‌ها و مواد تنظیم‌کننده رشد و منجر به افزایش تولید میوه‌های پوک می‌شوند. در مورد پسته رفسنجان باید دقت داشت که پر نشدن مغز پسته و همچنین ریزش جوانه‌های سال بعد به علت عدم رسیدگی و توجه به درختان شامل تغذیه نامناسب، هرس نکردن درختان، آبیاری کم و نامنظم و غلبه آفت پسیل در باغ ایجاد می‌شود. پوکی در دو مرحله رخ می‌دهد: مرحله اول در ماه فروردین و هنگام گل‌دهی که ناشی از کمبود عناصر غذایی به‌ویژه “بر” است. این عنصر در جوانه‌زدن دانه گرده نقش مهمی دارد و کمبود آن موجب کاهش باروری و پوکی پسته می‌شود. مرحله دوم در ماه تیر و زمان پر شدن مغز اتفاق می‌افتد که کمبود کربوهیدرات ها و عناصر غذایی باعث پوکی می‌گردد.

خندانی پسته رفسنجان

درصد ناخندانی در سال‌های مختلف متغیر است اما به‌طور کلی حدود بیست درصد از محصول پسته رفسنجان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. تنش تغذیه‌ای، تنش آبیاری، نوع گرده، زمان نامناسب برداشت از جمله عوامل ناخندانی پسته هستند. عدم انجام آبیاری کافی از اواخر ماه مرداد تا اواسط ماه شهریور باعث کاهش معنی‌دار خندانی پسته می‌شود. چنانچه از اواخر ماه اردیبهشت تا ابتدای تیرماه میزان آبیاری درختان پسته رفسنجان کاهش داده شود، درصد خندانی افزایش می یابد.

فاکتورهای موثر در خندانی پسته

عملیات داشت: عناصر تغذیه‌ای مانند روی، پتاسیم، بر و ازت به علاوه هرس که با هدایت ذخایر کربوهیدرات از ناحیه‌های مصرف رویشی به میوه‌های در حال رشد و کنترل فعالیت رویشی انجام شود، روی رشد و نمو مغز پسته اثر مثبتی دارند. آبیاری درختان پسته در دوره رشد و نمو مغز که از تیر تا شهریور ماه است، خندانی پسته را افزایش می‌دهد.

• اثر گرده‌افشانی و منبع گرده: منبع گرده از دو راه تاثیر بر رشد و نمو بذر و اثرگذاری روی دیواره تخمدان و پوسته آندوکارپ در فرآیند خندانی دخیل است. گرده‌افشانی گل‌های مسن‌تر باعث کاهش درصد میوه‌های خندان پسته می‌گردد. روش‌های افزایش درصد خندانی پسته شامل آبیاری، تغذیه، هرس، انتخاب درست پایه و رقم و اصلاح آن، فرآوری و خشک نمودن مناسب پسته پس از برداشت می‌باشد.

سال آوری پسته رفسنجان

تولید نشدن یکنواخت محصول پسته در سال‌های متوالی را سال‌آوری می‌گویند. ریزش جوانه‌های گل منجر به کاهش یا عدم تولید محصول پسته می‌شود و به این صورت سال‌آوری بروز می‌کند. علت ریزش جوانه‌های گل، تولید محصول زیاد در درختان پسته در یک سال است که با جذب عناصر غذایی و رقابت بین میوه‌های در حال رشد و جوانه‌های گل، بسیاری از جوانه‌ها دچار ریزش می‌شوند. رشد بیش از اندازه جوانه انتهایی و جلوگیری از رشد جوانه‌های جانبی باعث می‌شود میوه‌دهی و تولید محصول پسته کاهش پیدا کند. در این موارد فقط ۲ تا ۳ درصد از جوانه رشد به جوانه گل تبدیل می‌شود و مابقی به صورت رویشی باقی خواهند ماند. ارقام پسته رفسنجان که بیشترین سال‌آوری را دارند شامل فندقی و احمدآقایی هستند.

پایه‌های مهم درختان پسته و ویژگی‌های آن‌ها

اکثر درختان پسته ایران، پایه‌های بذری دارند. پایه بیشتر از ۹۵ درصد از باغ‌های پسته از گونه پسته اهلی است. بیشتر باغ‌های پسته کشور در مناطق گرم و خشک کویری قرار دارند که دارای خاک و آب شوری هستند. منابع آب کم و پایین بودن کیفیت آب آبیاری، کاهش شدید محصول را به دنبال دارد. بنابراین باید از پایه‌ای مقاوم به تنش استفاده شود.

کدام پایه به تنش شوری مقاوم است؟

تحقیقات نشان داده است که پایه سرخس دارای بالاترین مقاومت نسبت به تنش شوری و پایه قزوینی حساس به شوری می‌باشد. به همین دلیل باید از پایه سرخس و بادامی زرند در مناطق با آب و خاک شور استفاده گردد. شوری آب و خاک، درصد و سرعت جوانه زدن پایه پسته را به شدت کاهش می‌دهد. پایه بنه، پایین‌ترین درصد و سرعت جوانه زدن را داراست. مقاومت پایه پسته نسبت به خشکی در مقایسه با شوری بالاتر است. پایه بنه دارای بالاترین مقاومت نسبت به تنش خشکی و کم آبی است.

تاثیر پایه و پیوندک در ارقام پسته رفسنجان

طبق بررسی‌های صورت گرفته روی پایه‌های پسته، مشخص شده است که پایه بادامی دارای بالاترین بازدهی محصول و پایه بنه دارای کمترین میزان است. نتایج بررسی‌های موسسه تحقیقات پسته کشور نشان می‌دهد که بالاترین عملکرد مربوط به ترکیب پایه بادامی و پیوندک احمد آقایی و پایین‌ترین عملکرد مربوط به ترکیب پایه بادامی و پیوندک کله‌قوچی است. نکته جالب توجه این است که پسته رفسنجان رقم احمد آقایی روی پایه‌های مختلف کمترین میزان پسته دهان‌بسته و کمترین درصد پوکی را دارد. پایه بادامی از لحاظ افزایش ارتفاع و تنه درخت دارای بیشترین رشد و پایه سرخس دارای کمترین رشد است و بنه در حد وسط قرار می‌گیرد. مهم‌ترین عامل آلوده شدن محصول پسته به قارچ آفلاتوکسین، پسته‌های زودخندان هستند و آنچه باعث شکاف پوسته پسته و زودخندانی آن می‌شود، تاثیر پایه‌های مختلف است. در مورد درصد زودخندانی در پایه‌های مختلف می‌توان گفت که پایه پسته اهلی با ۶ درصد کمترین میزان زودخندانی، پایه سرخس با ۹ درصد و پایه بنه با ۳۱ درصد بیشترین میزان زودخندانی را دارند. بنابراین پایه پسته اهلی کمتر از پایه‌های دیگر به آفلاتوکسین مبتلا می‌شود.

آماده‌سازی پایه، تهیه پیوندک و انجام عمل پیوند در درختان پسته

سربرداری نهال‌های دو تا سه سال پسته در ماه اسفند در زمین اصلی انجام می‌گردد. بعد از اینکه جوانه‌های جانبی رشد کردند، بر اساس نوع آرایشی که تنه درخت پسته دارد، یک تا سه شاخه جانبی روی پایه اصلی حفظ و روی‌ آن‌ها پیوند انجام و بقیه شاخه‌ها حذف می‌شوند. لازم است قطر پایه و پیوندک در پیوند لوله‌ای هم اندازه باشد و به همین علت ابتدا پایه و سپس شاخه پیوندک مناسب انتخاب می‌گردد. اواخر اردیبهشت تا اوایل خرداد ماه که هوا معتدل است و درخت پسته به راحتی پوست می‌دهد، زمان مناسب جهت پیوند نهال‌ است.

گام‌های تهیه‌ی پیوندک

دو تا سه سانتی‌متر از جوانه شاخه را قطع کنید.

• با چاقوی پیوندزنی، پوست دور تا دور دو سانتی‌متر زیر جوانه برش بزنید.
• پوست برش‌خورده را با انگشت بچرخانید برای اینکه پوست حاوی جوانه، کاملاََ از چوب جدا گردد.

پیوندک آماده شده به شکل استوانه و حاوی جوانه است. شاخه‌های جانبی روی پایه هم سربرداری می‌شوند و دور تا دور شاخه با فاصله دو تا سه سانتی‌متر برش می‌خورد و مانند تهیه پیوندک پوست آن جدا می‌شود. بعد از اینکه پایه و پیوندک آماده شد، پیوندک استوانه‌ای روی چوب پایه قرار می‌گیرد، محل پیوند خیلی خوب بسته می‌شود و سپس در محل خود گذاشته می‌شود. بعد از پیوندزنی لازم است هر ۱۴ روز به‌طور منظم آبیاری انجام گیرد. اگر پاجوش یا شاخه‌ای زیر محل پیوند رشد می‌کند، بایستی قطع شود. پس از گذشت ۱۵ تا ۲۰ روز از عملیات پیوندزنی، محل پیوند باز می‌شود.

کاشت و تکثیر پسته به چه روش‌هایی انجام می‌شود؟

درختان پسته در خاک شنی لومی رشد بسیار خوبی دارند. برای کاشت پسته، خاک سنگین مناسب نیست. برای تکثیر پسته، دو روش کاشتن بذر و خواباندن شاخه بکار می‌رود. سه شیوه کاشتن بذر پسته عبارتند از کاشتن بذر در گلدان پلاستیکی، کاشتن بذر در خزانه و کاشتن بذر در زمین. در دو روش اول هم بعد از رشد بذر، در فصل زمستان سال بعدی، آن را به زمین انتقال می‌دهند. در ایران، کشاورزان معمولاََ ابتدا بذر پسته بادامی زرند را می‌کارند و بعد از رشد تا ۲ الی ۳ سال بعد، اقدام به پیوند زدن رقم دلخواه خود بر روی آن می‌کنند. پیوندهایی که در ایران انجام می‌شود، سه نوع اسکنه، لوله‌ای و شکمی است. پیوند لوله‌ای، مرسوم‌ترین نوع پیوند می‌باشد که در بازه زمانی روزهای آخر ماه اردیبهشت تا ابتدای خرداد انجام می‌گردد.

روش‌های هرس درختان پسته رفسنجان

هرس فرم یا جامی‌ باز

این هرس جهت فرم دادن به درختان پسته به منظور ایجاد اسکلتی قوی و شکل دادن مناسب به درخت طی پنج سال صورت می‌گیرد تا برداشت محصول به نحوی عالی انجام شود. متاسفانه در اکثر باغ‌های پسته این نوع هرس انجام نمی‌شود و پرورش درختان به صورت درختچه‌ای است و همین باعث می‌شود پس از چند سال نتوان شکل مناسبی به درخت داد. متراکم بودن شاخه و برگ‌ها و نرسیدن نور کافی به تاج میوه، باعث کاهش کمیت و کیفیت محصول پسته می‌گردد.

اجرای هرس فرم‌دهی

در سال اول بعد از عمل پیوند در اولین فصل خواب، تنه‌جوش و پاجوش‌هایی که در پایین و بالای پیوندک به وجود آمده است را حذف می‌کنند و سربرداری این درخت‌های پسته پیوندی از ارتفاع ۸۰ تا ۹۰ سانتی‌متر انجام می‌گردد. از آنجایی که در درختان پسته عموماََ چندین شاخه پیوندی وجود دارد، باید شاخه‌ای که رشد عمودی بیشتری نسبت به بقیه شاخه‌ها دارد برای سربرداری انتخاب گردد و شاخه‌های پیوندی دیگر از ته قطع و پس از این، ادامه هرس فرم‌دهی روی آن اجرا شود. به این ترتیب اسکلت درخت محکم و شاخه‌های جانبی و پیوندی حذف می‌شود. در سال دوم، باید شاخه‌های جانبی رشدکرده از سربرداری در اردیبهشت ماه (در فصل دوم رشد) را به روش جامی‌باز تربیت نمود. سه یا چهار شاخه در جهت مناسب برای ایجاد حالت جامی‌باز انتخاب و سایر شاخه‌ها حذف می‌گردند. پس از این و در فصل خواب دوم، شاخه‌هایی که در فصل خواب اول انتخاب شده بودند، در ارتفاع ۲۵ تا ۳۰ سانتی‌متری سربرداری می‌گردند و به نحوی به یکدیگر بسته می‌شوند که فرم جامی‌باز تشکیل شود.

انتخاب شاخه‌ها به چه شکلی انجام می‌شود؟

شاخه‌های ذکر شده در فوق، اسکلت اولیه درختان هستند و انتخاب آن به صورت زیر است:

• سه تا چهار شاخه در چهار جهت اصلی درخت انتخاب کنید.
• فاصله بین شاخه‌های انتخاب شده حداقل پنج تا ده سانتی‌متر باشد.
• جایی که شاخه‌های اصلی منشعب می‌شوند روی یک نقطه از تنه نباشد.
• شاخه اولیه با شاخه‌ها زاویه ۴۵ درجه داشته باشد و شاخه‌ها نه خیلی باز و نه خیلی بسته باشند.

نحوه‌ی برخورد با شاخه‌های باریک در فصل خواب

در فصل خواب باید شاخه‌های باریک و دارای رشد عمودی که در جایی ناخواسته رشد کرده‌اند از ته قطع شوند. در سال سوم، با حذف پاجوش‌ها از رشد بیش از اندازه شاخه‌های جانبی جلوگیری می‌کنند. عملیات سربرداری مانند فصل دوم رشد یا همان سال دوم برای شاخه‌های ثانویه انجام می‌شود. در سال چهارم نوبت به حذف شاخه‌های سربرداری شده‌ای می رسد که رشد زیادی دارند به علاوه پاجوش‌ها تا فرم جامی‌شکل حفظ شود. در فصل زمستان سال چهارم، شاخه‌های طولانی و باریک و شاخه‌های با رشد عمودی زیاد حذف می‌گردند. در سال پنجم شکل جامی درخت شکل گرفته است اما اگر شاخه‌هایی باشند که فرم جامی درخت را تکمیل نکنند حذف می‌شوند.

هرس سربرداری

شاخه‌ها در فصل خواب درخت پسته برای کم کردن رشد جوانه انتهایی، افزایش رشد شاخه‌های جانبی و در نتیجه افزایش محصول سربرداری می‌شوند. هرس سربرداری بالاتر از دو تا سه جوانه رویشی انتهای شاخه‌های رشدیافته در فصل جاری انجام می‌شود. انجام این هرس به مهارت بالایی نیاز دارد چرا که باید بتوان جوانه‌های گل و جوانه‌های رویشی را از یکدیگر تشخیص داد. چنانچه هرس سربرداری بالاتر از جوانه‌های گل انجام شود، در سال بعد هیچ شاخه جانبی رشد نمی‌کند و روی شاخه‌ها فقط خوشه‌های میوه به وجود می‌آید. هرس سربرداری در درختان پسته‌ای که رشد رویشی زیادی دارند، از رشد رویشی بیش از اندازه و تولید شاخه‌های جانبی جلوگیری می‌کند. علاوه بر این، میوه بیشتر و در سطح پایین‌تر تشکیل می‌شود و با کنترل اندازه به سهولت عملیات داشت کمک می‌کند.

هرس باروری

درختان پسته رفسنجان در یک سال تولید محصول بسیار خوبی دارند و در سال بعد محصول کمی تولید می‌کنند. هرس باروری، سال‌آوری را کاهش می‌دهد و با انجام آن می‌توانید اندازه درخت را کنترل کنید. هرس شدید درخت پسته بعد از سالی پرمحصول موجب رویش شاخه‌های خیلی قوی در سال کم‌محصول می‌گردد. سربرداری این شاخه‌های قوی بعد از سال کم‌محصول، شاخه‌هایی جانبی با جوانه‌های گل فراوان تولید می‌کند و باعث می‌شود در سال کم‌محصول بعدی پسته بیشتری تولید گردد. در این نوع هرس، شاخه‌های تنک هرس و سربرداری صورت می‌گیرد. حذف کردن پاجوش‌ها را هم می‌توان جزء این نوع هرس دسته‌بندی کرد.

هرس تنک‌شاخه

این نوع هرس در فصل زمستان انجام می‌شود به این صورت که برای تقویت شاخه‌ها و گل‌دهی در سال بعد و همچنین کاهش سال‌آوری، شاخه‌های درخت را قبل از سال پر محصول به نصف کاهش می‌دهند. هرس تنک‌شاخه درصد پوکی را کاهش و درصد خندانی پسته را افزایش می‌دهد. هرس هر ساله شاخه‌های خشک، آلوده و مزاحم و شاخه‌هایی که در مکان مناسبی قرار نگرفته‌اند مواردی هستند که علاوه بر روش‌های هرس بیان‌شده باید انجام گردد. شاخه‌های آلوده در عملیات داشت و برداشت مشکل ایجاد می‌کنند و عدم هرس آن‌ها منجر به شیوع بیماری و آفات و سرایت خشکیدگی به بخش‌های دیگر درخت پسته می‌گردد.

هرس‌ سربرداری در اقلام مختلف پسته رفسنجان

میزان هرس سربرداری پسته به ارقام مختلف پسته رفسنجان متفاوت است. بیشترین عکس‌العمل نسبت به سربرداری مربوط به رقم اوحدی پسته رفسنجان است. در این رقم شاخه‌های ۳ ساله در شرایط سال آور سربرداری می‌شوند که با این کار تعداد شاخه‌های جانبی و تعداد جوانه‌های گل افزایش می‌یابد. به این ترتیب می‌توان محصول پسته سال بعد را افزایش و شدت سال‌آوری را کاهش داد.

نحوه آبیاری درختان پسته رفسنجان

پسته یک محصول صادراتی و مهم کشور است. یکی از مشکلات مهم در تولید پسته در سال‌های اخیر، کاهش بارندگی و در نتیجه کمبود آب و خشکسالی و تنش خشکی است. بنابراین بایستی با استفاده بهینه از منابع آبی موجود و مدیریت آبیاری در باغ‌های پسته، قدم‌های موثر برای افزایش تولید این محصول با ارزش برداشت.  پسته در برابر خشک شدن مقاومت بالایی دارد اما مسلماََ برای داشتن درختانی با محصول خوب و با کیفیت باید آن‌ها را به طور منظم آبیاری نمود. از شاخص‌های مهم برای افزایش عملکرد محصول پسته، کیفیت آب مورد استفاده است.

آبیاری درختان با توجه به سن آن‌ها

مقدار آب موردنیاز بر اساس بافت خاک، اقلیم و شرایط آب و هوا و سن گیاه متفاوت است. درختان پسته رفسنجان بسته به سن به صورت زیر آبیاری می‌شوند:

• درختان پسته با سن یک تا سه سال، به علت ریشه‌های کم‌عمق هر ۷ تا ۱۰ روز آبیاری می‌شوند.
• درختان با سن سه تا شش سال هر ۱۲ تا ۲۰ روز آبیاری می‌شوند.
• درختانی که سن ۶ سال به بالا دارند هر ماه آبیاری می‌شوند. به این نکته باید دقت شود که در آبیاری ماهیانه لازم است حجم آب برای نفوذ به عمق خاک زیاد باشد. البته رطوبت زیاد باعث ایجاد بیماری‌های پوسیدگی ریشه درخت پسته می‌گردد.

در سال‌های اخیر به دلیل کاهش بارندگی در باغ‌های پسته رفسنجان از سیستم آبیاری تحت فشار مانند سیستم قطره‌ای سطحی و زیرسطحی، تراوا و بابلر استفاده می‌شود. میزان مصرف آب در روش‌های قطره‌ای سطحی و زیرسطحی بسیار کاهش پیدا می‌کند.

نکته مهم

اگر در باغ‌های پسته به هر دلیلی امکان اجرای آبیاری تحت‌ فشار میسر نباشد، انتخاب عرض مناسب نوار آبیاری بر اساس شیب زمین و بافت خاک به صورت زیر را به منظور کاهش مصرف آب جدی بگیرید:

• طول نوار در خاک سنگین بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ متر
• طول نوار در خاک سبک ۳۰ تا ۵۰ متر
• طول نوار در خاک بافت متوسط ۵۰ تا ۱۰۰ متر

کوددهی و تغذیه درختان پسته رفسنجان

برای تغذیه درخت پسته کودهای شیمیایی، گوسفندی، مرغی، گاوی یا سایر کودهای آلی بکار می‌رود. استفاده از کودهای حیوانی برای درختان پسته علاوه بر بحث تغذیه و رساندن عناصر غذایی جهت اصلاح و افزایش تبادل کاتیون خاک نیز می‌باشد. میزان استفاده از کودهای شیمیایی بسته به دورآبیاری است. اگر دورهای آبیاری بیشتر از ۶۰ روز است، مقدار مصرفی بایستی دقیقاََ محاسبه و با احتیاط استفاده شود. با افزایش فاصله بین دو آبیاری لازم است استفاده از کود ازت(پتاسیم، فسفر و پتاس) کاهش یابد. کود ازت باید به صورت زیر مصرف شود:

• نیمی از ازت موردنیاز درختان بارور پسته از نوع اوره در ماه اسفند استفاده شود، چون در هوای سرد روزهای پایانی زمستان و ابتدای بهار جذب بهتر صورت می‌گیرد.
• ۲۵ درصد در ماه اردیبهشت و حداکثر تا خرداد از نوع نیترات اوره برای تضمین رشد دانه تا آخر فصل و آمونیوم نیترات برای تمایز بین جوانه‌های گل‌های پسته سال بعد. در سال‌های کم بودن محصول این نوع مصرف کود حذف می‌شود.
• بقیه از نوع آمونیوم نیترات پیش از آنکه در شهریور محصول برداشت شود با آب استفاده گردد تا قبل از ریزش برگ‌ها برای شروع فصل بعد جذب آن کاملا صورت بگیرد.

کود دادن درختان در فصل زمستان

کود دادن به درختان پسته رفسنجان در فصل زمستان و با توجه به عوامل زیر صورت می‌گیرد: نوع بافت خاک، فصل رشد و میوه دادن، مقدار عناصر خاک، سن درخت و بعد از برداشت محصول کوددهی انجام می‌شود.

بیماری‌ها و آفات درختان پسته رفسنجان

بیماری‌های درختان پسته رشد و محصول آن‌ها را کاهش می‌دهد. آفت‌های رایج درختان مواردی همچون انواع شپشک، انواع کنه و سن، پسیل پسته، انواع پروانه‌های میوه‌خوار، برگ‌خوار، پوست‌خوار و چوب‌خوار می باشند. شیوه‌های مبارزه با اینگونه آفت‌ها، روش‌های شیمیایی و بیولوژیک هستند. بیماری‌هایی که معمولاََ درختان پسته به آن‌ها دچار می‌شوند، بیماری زوال ورتیسیلومی، پوسیدگی طوقه و ریشه پسته، خشک شدن سر شاخه و شاخه، پژمرده شدن شاخه و گل، زهرابه آفلاتوکسین و نماتد مولد ریشه و غده هستند. همانطور که همیشه پیشگیری بهتر از درمان است باید به منظور کاهش بیماری‌ها در باغ‌های پسته ابتدا پیشگیری از آلودگی صورت بگیرد و مبارزه هنگام بروز بیماری انجام گردد.

برداشت محصول از باغ‌های پسته رفسنجان

برداشت پسته رفسنجان به دو روش ماشینی و دستی انجام می‌شود. هزینه برداشت به روش ماشینی کمتر و سرعت عمل در آن بالاست. نشانه‌هایی که با توجه به آن‌ها می‌توان متوجه زمان برداشت پسته شد، یکی تغییر رنگ پوست میوه از سبز به ارغوانی و دیگری جدا شدن راحت ۷۰ تا ۸۰ درصد پوست میوه پسته از پوست سخت استخوانی آن است. محصول پسته برداشت شده لازم است سریعا به پایانه‌های فرآوری انتقال یابد و عملیات پوست‌گیری و جداسازی آن، شست و شو و خشک کردن در پایانه‌ها انجام شود.

مغز پسته تازه

مصرف مغز پسته تازه یعنی پسته‌ای که دارای دو پوست رویی و نرم اولیه و پوست استخوانی دوم است اهمیت زیادی دارد. مغز پسته تازه علاوه بر سالم بودن، منبع خوب پروتئین، کربوهیدرات و چربی است و دارای ارزش غذایی بالایی می‌باشد. مغز پسته تازه نسبت به مغز پسته خشک برای صادرات ارزش افزوده بیشتری دارد. روش‌های خشک کردن پسته به دلیل استفاده از دمای بالا در زمانی طولانی و سخت شدن محصول کیفیت آن را پایین می‌آورند. البته با اینکه پسته تازه خوشمزه‌تر است اما ماندگاری زیادی ندارد و بالا بودن رطوبت در آن باعث رشد و تکثیر قارچ می‌شود.

پسته خشک و پسته برشته

پسته‌ای که در فرآوری پوست سبز رویه آن جدا می‌شود، سپس شسته و خشک می‌شود به‌طوری که نهایتا دارای پنج درصد رطوبت باشد. پسته طبیعی خندان پسته خشکی است که مغز آن خیلی خوب رشد کرده باشد و پوست آن به راحتی جدا شود. فرآیند خشک کردن پسته‌ها به دو شکل صورت می‌گیرد:

خشک کردن پسته با تابش نور خورشید

در این روش محوطه‌هایی ساخته شده است که ارقام مختلف پسته رفسنجان روی آن‌ها پخش و زیر نور آفتاب خشک می‌شود. پسته‌ها نباید روی هم انباشته شوند، پخش پسته به صورت یک لایه روی زمین باشد. مدت زمان خشک شدن به طور میانگین سه روز خواهد بود البته به شدت تابش نور و دما هوا هم بستگی دارد. برای خشک شدن یکنواخت محصول پسته لازم است چند وقت یکبار آن‌ها را زیر و رو کرد.

استفاده از خشک‌کن

در این روش در یک یا دو مرحله با استفاده از خشک‌کن یا به صورت متناوب و یا مداوم رطوبت محصول به پنج درصد می‌رسد. در این روش نباید ارقام مختلف پسته با هم مخلوط گردد. بهتر است پسته بین چهار تا شش ساعت در دمای۶۰ تا ۷۰ درجه سانتی‌گراد خشک شود. در این روش زمان خشک شدن کوتاه است و پسته به خاک و غیره آلوده نمی‌شود. پسته برشته، پسته‌ای است که با حرارت و افزودنی مجاز یا بدون آن، برشته شده باشد. ویژگی‌های این نوع پسته مشابه پسته خشک خام است جز اینکه رطوبت آن حداکثر سه درصد است.

راهنمای خرید پسته خوب

اکثر افراد ترجیح می‌دهند پسته را به صورت فله‌ای بخرند، چون ارزان‌تر از نوع بسته‌بندی است. در واقع هزینه اضافی برای بسته‌بندی پرداخت نمی‌گردد. پسته فله‌ای را می‌توان به هر مقدار دلخواه خرید به علاوه اینکه قبل از خرید آن را امتحان کرد.  اما بسیاری از فاکتورها مانند نحوه تهیه و فرآوری، شرایط نگهداری و غیره وجود دارند که نقش مهمی در تعیین سلامت پسته دارند. نکته بسیار مهمی که باید به آن دقت کنید این است که پسته مثل سایر میوه‌های خشکباری قابلیت آلوده شدن به سم قارچی آفلاتوکسین را دارد. بنابراین، تهیه پسته به صورت بسته‌بندی و با پروانه بهداشتی خیال شما را در مورد تولید بهداشتی آن راحت می‌کند. واحدهای صنعتی دارای پروانه بهداشتی باید میزان آفلاتوکسین محصولشان را اندازه‌گیری کنند ولی این اندازه‌گیری در پسته‌های فله‌ای انجام نمی‌شود. به همین دلیل در مورد پسته فله‌ای باید خرید خود را از مراکز عرضه معتبر و قابل اطمینان انجام دهید. هنگام خرید یه تازه بودن پسته خشک خام توجه کنید. پسته که تازه است بوی نامطبوع ماندگی و ترشیدگی نمی‌دهد. توجه به ظاهر پسته اولین نکته‌ای است که باید به آن دقت کنید. وجود کپک یا حفره نشان‌دهنده کهنه بودن پسته است.

نکته

بر اساس دستورالعمل‌های بهداشتی، هنگام تولید و فرآوری پسته استفاده از هر رنگی حتی رنگ‌های مجاز خوراکی ممنوع و تنها استفاده از رنگ طبیعی زعفران مجاز است. هنگام خرید مقداری پسته کف دست خود بریزید و سپس خالی کنید، اگر پسته روی دست رنگ پس داد به معنی بهداشتی نبودن آن است. نکته آخر اینکه سعی کنید پسته‌ شور و خیلی بو داده شده نخرید.

شرایط نگهداری از پسته خشک خام

پس از رسیدن پسته و فرآوری، آن را در انبار نگهداری می‌کنند. رعایت شرایط مناسب در انبار از جمله مسائل بهداشتی و تهویه کافی، نقش مهمی در حفظ کیفیت محصول خواهد داشت. اگر دمای هوا بیشتر از چهل درجه سانتی‌گراد باشد، پسته باید در سردخانه نگهداری شود. مراکز فروش و عرضه‌کنندگان پسته خشک خام را می‌خرند و به تدریج با توجه به استقبال مشتری و میزان فروش، آن را برشته می‌کنند و به فروش می‌رسانند. پسته خام در شرایط سردخانه‌ای (دمای صفر تا ۲٫۷ درجه سانتی‌گراد با رطوبت ۷۰ درصدی) تا یکسال و در دمای فریز منفی ۱۷٫۸ درجه سانتی‌گراد به مدت سه سال قابل نگهداری است. پسته با پوست استخوانی را می‌توانید در ظروف در بسته و تا شش ماه در یخچال و یکسال در فریزر نگهداری کنید. در ادامه در مورد مغز پسته صحبت می‌کنیم.

مغز پسته

از وسیله‌ای مانند آسیاب برای مغز کردن پسته استفاده می‌گردد. مغز پسته در چهار نوع خرده، شکسته، مخلوط و درسته عرضه می‌شود.  مغز پسته به دلیل داشتن مقادیر زیادی چربی غیر اشباع در معرض اکسید شدن است، در واقع ترکیب اکسیژن هوا و چربی باعث فساد پسته می‌شود. اگر می‌خواهید مغز پسته را به مدتی طولانی نگهداری کنید لازم است آن را در ظروف غیر قابل نفوذ نسبت به رطوبت و در یخچال یا فریزر قرار دهید. مغز پسته خواص بسیار زیادی دارد. مصرف روزانه ۳۰ گرم مغز پسته، ده درصد نیاز بدن شما به منیزیم، فسفر، فیبر، مس و ویتامین B6 را تامین می‌کند. مغز پسته رفسنجان یکی از بهترین‌های مغز پسته جهان می‌باشد.

ثبت ملی شدن پسته رفسنجان

در سال ۱۳۹۵ در آیین جشن ملی پسته که در شهرستان رفسنجان استان کرمان برگزار شد، از تمبر ملی پسته رفسنجان رونمایی شد. دلیل ثبت ملی و رونمایی از تمبر ملی پسته رفسنجان ارزآور بودن این محصول و پیشگامی همیشگی شهرستان رفسنجان در امر تولید پسته بوده است. عمر تعدادی درختان پسته رفسنجان بین ۱۰۰ تا ۴۰۰ سال است. یک درخت پسته رفسنجان با عمری ۱۵۰۰ ساله در واقع نمادی از قدمت کاشت پسته رفسنجان می‌باشد. عمده تولید محصول پسته کشور و شاید بتوان گفت در دنیا با سطح باغی ۸۰ هزار هکتاری مربوط به پسته رفسنجان است. محصول پسته رفسنجان، بخش اصلی صادرات پسته ایران را تشکیل می‌دهد.

ایستگاه تحقیقاتی پسته رفسنجان

ایستگاه تحقیقات پسته رفسنجان که مساحتی بالغ بر ۱۳۰ هکتار دارد، در سال ۱۳۵۹ برای اجرای طرح‌های تحقیقاتی به منظور حفظ ذخایر ژنتیکی در رفسنجان احداث شد. در ایستگاه تحقیقاتی پسته رفسنجان، ۴۵ رقم پسته از جمله ارقام مهم کله‌قوچی، احمد آقایی و فندقی (اوحدی) در مساحت ۲۸ هکتار با هدف حفظ ذخایر ژنتیکی پسته رفسنجان کشت شده است.

صادرات پسته رفسنجان

پسته و به خصوص پسته رفسنجان ارزآورترین محصول غیرنفتی کشور محسوب می‌شود و بسیاری از سرمایه‌گذاران حاضر هستند روی صادرات آن سرمایه‌گذاری کنند. البته در این زمینه لازم است با ارقام پسته صادراتی، بسته‌بندی و مراحل صادرات آشنایی داشته باشند. شما را دعوت می‌کنیم به خواندن جزئیاتی از مسائل مربوط به صادرات پسته رفسنجان.

مذاکره و بستن قرارداد صادرات پسته

ورود به بحث یک صادرات موفق با مذاکره اولیه و جلب اعتماد و رضایت مشتری آغاز می‌شود. شیوه‌های مختلفی برای مذاکره وجود دارد اما بهترین روش، مذاکره حضوری با ارائه نمونه‌ای از کالا است تا بدین شکل مشتری بتواند بین این محصول و محصول شرکت‌های دیگر مقایسه انجام دهد و برای عقد قرارداد تصمیم نهایی را بگیرد. یک قرارداد صادرات پسته شامل اطلاعات دقیق در مورد فروشنده و خریدار پسته، رقم پسته صادراتی، رعایت استانداردها، نحوه پرداخت، شیوه حمل و نقل و تحویل محصول و غیره می‌باشد. رقم پسته رفسنجان صادراتی بسته به نوع مشتری و بازار هدف متفاوت است. به طور مثال چنانچه کشورهای اتحادیه اروپا و آمریکای شمالی و برخی کشورهای جنوب‌شرق آسیا، کشور هدف صادرت پسته رفسنجان باشند باید مقدار آفلاتوکسین مجاز در قرارداد ذکر شود و ارائه گواهی آفلاتوکسین پسته اهمیت زیادی دارد. در این زمینه آزمایشگاه علوم تحقیقات رفسنجان برای صادرات پسته رفسنجان توصیه می‌گردد. امکان ارتباط بانک‌های ایرانی با سایر بانک‌های دنیا به علت تحریم بودن کشور ما با سختی زیادی همراه است اما به طور کلی برای یک معامله ایمن بین المللی، بانک‌های کارگزار دو طرف خریدار و فروشنده، وجه و اسناد صادراتی را جابجا می‌کنند. شیوه حمل پسته رفسنجان از ایران به کشور مقصد متنوع است، از تحویل در ایران به خریدار تا تحویل توسط کامیون، قطار، هواپیما، کشتی در مرز تعیین‌شده به وسیله دو طرف یا در مقصد. پرداخت هزینه حمل و بیمه محصول پسته توسط خریدار یا فروشنده با توجه به شیوه حمل متفاوت است.

ارائه گواهی‌های معتبر به مشتری

گواهی‌های معتبری که برای صادرات پسته رفسنجان باید به مشتری ارائه گردد شامل:

• گواهی‌های بهداشتی و گمرکی است که گواهی آفلاتوکسین و بهداشت نباتات از جمله آن‌ها هستند. پس از تحویل پسته رفسنجان در کشور مقصد، این پسته مورد آزمایش قرار می‌گیرد و اگر با استانداردهای آن کشور مطابقت نداشته باشد، کالا برگشت می‌خورد. البته دو کشور سنگاپور و انگلستان در صورت بالا بودن بیشتر از حد مجاز مقدار آفلاتوکسین، پسته را از بین می‌برند.
• پرفورمانویس سندی است که مقدار محصول، قیمت و هزینه حمل آن، شروط و زمان تحویل، نوع وسیله حمل، مدت اعتبار و بازرسی کالا در آن درج و توسط فروشنده تنظیم و مهر و امضا می‌شود. علاوه بر موارد فوق، قیمت دقیق پسته صادراتی و مشخصات فروشنده و خریدار در این سند ذکر می‌گردد.
• گواهی مبدا سند دیگری است که اهمیت زیادی دارد و کشور مقصد خریدار پسته در آن ذکر می‌شود. این گواهی را اتاق بازرگانی به صادرکننده ارائه می‌کند.
• گواهی بازرسی سندی است که به وسیله شرکت بین المللی برای جلوگیری از تقلب در حمل و نقل یا تقلب توسط شرکت فروشنده صادر می‌گردد. خریدار شرکت بین المللی بازرسی را تعیین می‌کند.

• بارنامه سندی است که توسط آن مالکیت کالا از فروشنده به خریدار انتقال می‌یابد. سه نوع بارنامه کامیونی، هواپیمایی و دریایی وجود دارد. در بارنامه وزن خالص و ناخالص کالا، نوع بسته‌بندی، فرستنده و گیرنده پسته صادراتی، مشخصات صادرکننده، تعداد کانتینر و غیره درج می‌شود.

نکته مهم

بندر خشک، بندری داخلی و پایانه‌ای درون مرزی است که به‌طور مستقیم با بندرهای دریایی ارتباط دارد و از ظرفیت بالایی از لحاظ وسایل نقلیه در زمینه حمل و نقل کالا برخوردار است. اولین بندر خشک کشور، بندر خشک پیشگامان یزد می‌باشد و دارای خط راه‌آهن دو بانده بافق-بندرعباس است. موقعیت این بندر به بزرگترین قطب پسته ایران یعنی شهرستان رفسنجان نزدیک است و با داشتن امکاناتی همچون گمرک ترخیص کالا و انبارهای بزرگی که به سردخانه مجهز هستند امر صادرات پسته را تسهیل می‌کند. اطلاعات کامل از منبع تامین پسته رفسنجان برای خرید عمده و دقت زیاد در زمینه کارهای مربوط به صادرات آن نیاز است. همچنین به علت گلوگاه‌های صادراتی در حوزه صادرات پسته و سخت بودن انجام امور گمرکی بهتر است با کارشناس صادرات مشورت کنید و یا کار را به متخصص این امر بسپارید.

آب رفتن باغ‌های پسته رفسنجان

باغ‌های پسته رفسنجان نه تنها سرمایه‌های استان کرمان بلکه سرمایه‌های ملی هستند. بزرگ‌ترین جنگل مصنوعی دنیا در کشور ما قرار دارد و این جنگل همان مساحت ۱۲۰ هزار هکتاری باغ‌های پسته رفسنجان است. شهر رفسنجان به علت اینکه از این حجم از باغ‌های پسته برخوردار است به عنوان شهر طلای سبز ایران شناخته می‌شود. باغ‌های پسته رفسنجان قلب تپنده اقتصاد استان کرمان و کشور هستند. گردش مالی در این باغ‌ها حدود دو میلیارد دلار در هر سال است و بیشتر از یک میلیون نفر در باغ‌های پسته رفسنجان مشغول به کار هستند. پسته رفسنجان اما از روزهای طلایی دهه قبل فاصله گرفته است، چرا که پسته‌های آمریکا و ترکیه به مرزهای کشور رسیده‌اند و به مرور بازارهای سنتی ایران را در دست می‌گیرند. برخی از تولیدکنندگان ارقام مختلف پسته رفسنجان در آمریکا، رفسنجانی‌ها و کرمانی‌هایی هستند که آن کشور را برای تولید محصول خود پسندیده‌اند. نگاه روستاییان حالا به چشم بادامی‌هایی است که گهگاهی برای پیش‌خرید پسته رفسنجان به باغ‌ها می‌آیند. اما تلخ‌ترین خبری که رئیس سابق اتاق بازرگانی ایران اعلام کرده، این است که اگر خشکسالی و کمبود و شوری آب ادامه پیدا کند پسته رفسنجان بیشتر از ده سال دیگر در کرمان دوام نخواهد داشت. باید هرچه زودتر فکری به حال این سرمایه ملی و ارزآور شود قبل از آنکه از دست برود. تغییرات آب و هوا و گرمای بیش از حد در ماه‌های فروردین و تیر باعث پوکی محصول پسته رفسنجان می‌شود.

پایداری تولید پسته در نواحی روستایی شهرستان رفسنجان

پسته رفسنجان که یکی از محصولات مهم باغی در کشور است، سهم بسیار زیادی از صادرات غیر نفتی کشور را به خود اختصاص داده است. برای اقتصاد ایران، پایداری درآمد حاصل از صادرات پسته رفسنجان به عنوان یک محصول ارز آور اهمیت زیادی دارد. متاسفانه در چندین سال گذشته این محصول استراتژیک با مشکلات زیر درگیر بوده است:

• کم‌ آبی و در واقع بحران آب و خشکی و از بین رفتن چندین هزار هکتار از باغ‌های پسته رفسنجان؛
• استفاده زیاد از کود و سم‌های کشاورزی بی‌کیفیت چینی در باغ‌های پسته رفسنجان و در نتیجه مقاومت آفات نسبت به این سموم؛
• عدم وجود سیستم مدیریتی صحیح در روند قیمت‌گذاری و خرید پسته رفسنجان؛
• چالش‌های تحریم بانک‌ها همچون کمبود نقدینگی برای صادرات پسته رفسنجان و بازگشت ارز صادراتی آن به کشور.

کشاورزی پایدار

کشاورزی پایدار، شاخه‌ای مهم از توسعه پایدار است که در کشورهای زیادی به عنوان رویکرد قرن ۲۱ دارای اهمیت بالایی است. نگرانی در رابطه با تخریب محیط‌های روستایی و ناپایداری تولید محصولات کشاورزی در حال تبدیل به یک بحران زیست‌محیطی است. برای کاهش چنین بحرا‌نی و در کنار آن مشکلات اقتصادی و اجتماعی، توجه به کشاورزی پایدار ضرورت پیدا می‌کند. سه هدف اصلی در کشاورزی پایدار، حفظ محیط‌ زیست و جامعه روستایی، بهره‌وری اقتصاد کشاورزی و مسئولیت اجتماعی است که باید با تعادل در کنار هم قرار بگیرند. پایداری تولیدات کشاورزی در نواحی روستایی از جمله پسته رفسنجان به عوامل مختلفی بستگی دارد. در پژوهشی سه نوع شاخص زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی در این زمینه مطرح شده است برای پاسخ به این پرسش که تولید پسته رفسنجان در نواحی روستایی از نظر سه شاخص گفته‌شده چگونه است و چه عواملی باعث عدم پایداری تولید پسته رفسنجان می‌شوند؟

شاخص زیست محیطی

شاخص زیست محیطی برای بررسی اثر سموم و کودهای شیمیایی و حیوانی و مصرف حشره‌کش‌ها و آفت‌کش‌ها، مدیریت کشت و علوم زیستی شامل مصرف کودهای آلی و گیاهی و کود سبز و استفاده از روش‌های بیولوژیک و مصرف آب برای آبیاری است.

شاخص اجتماعی

شاخص اجتماعی یعنی بررسی تاثیر آموزش شیوه های نوین تولید و استفاده درست از منابع آبی و شاخص اقتصادی شامل هزینه‌های تولید و ساختار باغ‌های پسته رفسنجان (سطح زیرکشت و یکپارچگی باغ‌ها)، قیمت تضمینی و بازاریابی می‌باشد.  بهینه بودن شاخص‌های گفته‌شده فوق بر تولید پسته رفسنجان اثر مثبتی دارد؛ شاخص زیست محیطی در صورت بکار بردن سموم و کودهای شیمیایی کشاورزی با ‌کیفیت و استفاده درست از منابع آبی برای آبیاری، شاخص اجتماعی با دسترسی داشتن به متخصصین و آموزش صحیح انجام می‌پذیرد.

شاخص اقتصادی

شاخص اقتصادی یعنی پایداری تولید پسته رفسنجان در نواحی روستایی این شهرستان در بین بهره بردارن. پایداری شاخص زیست محیطی در باغ‌های پسته رفسنجان روی پایداری شاخص‌های اجتماعی و اقتصادی تاثیر می‌گذارد. بنابراین عدم رعایت معیارهای شاخص زیست‌محیطی باعث ناپایداری تولید این محصول مهم می‌شود. کاهش استفاده از سموم و کودهای شیمیایی بالاترین تاثیر را بر پایداری زیست محیطی دارد. بنابراین، باید در باغ‌های پسته رفسنجان مصرف کودها و سموم شیمیایی کشاورزی مخصوصا سموم وارداتی از کشورهایی همچون چین و هند به دلیل کیفیت پایین کاهش یابد. پس از کودها و سموم، مصرف آب آبیاری و سپس مدیریت کشت و حفاظت خاک به ترتیب در رتبه‌های بعدی اثرگذاری بر شاخص زیست-محیطی قرار می‌گیرند. مهم ترین مشکل بخش تولید پسته رفسنجان، عدم وجود منابع کافی آب و بحران آبی است. علاوه بر کاهش شدید آب آبیاری، کیفیت آب نیز کم و در واقع شورتر شده است. این عوامل باعث کاهش کیفیت و کمیت پسته رفسنجان شده است و عملا تولید پسته با کیفیت با قیمت پایین‌تر با مشکل روبروست.

افزایش بکارگیری سیستم‌های نوین آبیاری

با گذشت مدت زمان زیادی از شروع تجهیز باغ‌های پسته استان کرمان به سیستم‌های نوین آبیاری و نقش ویژه آن‌ها، فقط حدود ۱۳ درصد از باغ‌های پسته رفسنجان به این سیستم‌های جدید مجهز شده‌اند. افزایش بکارگیری سیستم‌های نوین آبیاری، پایداری شاخص زیست‌محیطی در تولید پسته رفسنجان را با درصد بالایی بیشتر خواهد کرد. از نظر شاخص اجتماعی، یکی از عوامل مهمی که بر عدم پایداری این شاخص اثرگذار است، پایین بودن تحصیلات بهره برداران در اکثر موارد و عدم دسترسی به متخصصین و کارشناسان کشاورزی می‌باشد. افزایش هزینه‌های تولید پسته رفسنجان و کاهش تولید محصول باکیفیت دو فاکتوری هستند که بر عدم پایداری شاخص اقتصادی تاثیر زیادی دارند. افزایش قیمت کودهای شیمیایی و بالارفتن دستمزد کارگران موجب افزایش هزینه‌های تولید پسته رفسنجان شده است. خرده مالکیت یکی دیگر از چالش‌های مهم مناطق تولید پسته رفسنجان است که باعث تداوم شیوه‌ی کشاورزی سنتی و معیشتی و در نتیجه بالا بودن هزینه تولید پسته شده است. هدر رفتن منابع آبی، دشوار بودن مبارزه با آفات و افزایش هزینه تامین سموم و کودهای شیمیایی از نتایج کشاورزی سنتی هستند. در شهرستان رفسنجان، کشاورزان باید نسبت به بیمه باغ‌های پسته خود اقدام نمایند.

تداوم بخشیدن پایداری

با توجه به نکات بیان شده فوق و نتایج حاصل در رابطه با تاثیر سه شاخص در پایداری تولید پسته رفسنجان، می‌توان پایداری را با رعایت موارد زیر تداوم بخشید:

• کمبود منابع آبی، مهم‌ترین مشکل در تولید پسته رفسنجان است. بنابراین، فرهنگ‌سازی در زمینه صرفه‌جویی در مصرف آب، تجهیز باغ‌های پسته رفسنجان به شیوه‌های نوین آبیاری از جمله سیستم آبیاری تحت فشار و ارائه تسهیلات کم بهره از سوی دولت برای مجهز نمودن باغ‌های پسته به این سیستم و انتخاب دوره‌های مناسب برای آبیاری درختان ضرورت دارد.
• از آنجا که هزینه تولید پسته رفسنجان افزایش یافته است، تهیه نهاده‌ها و کودهای با کیفیت و در عین حال با قیمت به صرفه و استفاده بهینه و درست از این نهاده‌ها و همچنین تولید ارگانیک به منظور کاهش هزینه‌های تولید توصیه می‌گردد.
• همان‌طور که بیان شد، کشاورزان به راحتی به متخصصان و کارشناسان کشاورزی دسترسی ندارند. باید بودجه‌های تحقیق و پژوهش در صنعت پسته‌کاری در نظر گرفته شود و کلاس‌های آموزشی و ترویجی به منظور آموزش کشاورزان برای مراحل برداشت و فرآوری بهداشتی پسته رفسنجان جهت در دست گرفتن بازارهای خارجی الزامی است.
• بکارگیری روش‌های علمی و مکانیزاسیون در تمامی مراحل عمل‌‌‌‌آوری پسته رفسنجان شامل کشت، داشت و برداشت آن لازم است.
• برای بازاریابی پسته رفسنجان در بازارهای بین المللی نیاز است که تشکل‌های تولیدی جهت بسته‌بندی مناسب پسته و ممانعت از دلالی‌گری به این حوزه ورود پیدا کنند.

برای خرید پسته اکبری درجه یک رفسنجان، بر روی لینک بالا کلیک کنید و یا اینکه با شماره ۰۹۰۵۲۷۷۵۴۶۱ تماس بگیرید.