نگهداری اسب از نظر اسلام

اسب در قرآن و احادیث از جهات مختلف، به‌ویژه نظامی و رزمی، مورد تعریف و تمجید قرار گرفته است. ازآنجاکه اسب حیوان بسیار نجیبی است. از هوش و فراست بالایی برخوردار است، از قدیم‌الایام موردتوجه صاحبان خود بوده است. در مورد نگهداری اسب از نظر اسلام حدیثی از پیامبر (ص) وجود دارد که کمتر کسی می‌گوید آن را نشنیده است.

ایشان می‌فرمایند: به فرزندان خود سوارکاری، شنا و تیراندازی بیاموزید. از این حدیث می‌توان این‌گونه برداشت کرد که اسب‌دوانی، آموزش سوارکاری و پرورش اسب از ابتدای ظهور اسلام موردتوجه دین اسلام و ائمه معصومین (ع) بوده است.
در این مقاله سعی شده است که در مورد نگهداری اسب از نظر اسلام، آیات و روایاتی را ارائه دهیم. امیدوارم که با مطالعه متن زیر، به اهمیت موضوع پی ببرید.

اسب در آیات قرآن کریم

قران کتاب اصلی مسلمانان است. وقتی در آن چندین آیه در مورد اسب وجود دارد و توجه به اسب به حدی است که خداوند به اسب‌های سپاهیان خداجوی اسلام سوگند یاد می‌کند. می‌توان فهمید که نگهداری اسب از نظر اسلام تا حد زیادی مهم است. در زیر آیاتی را که در آن به اسب اشاره شده است، بیان خواهیم کرد.

آیات ۱ تا ۵ سوره عادیات

• وَالْعَادِیَاتِ ضَبْحًا * فَالْمُورِیَاتِ قَدْحًا * فَالْمُغِیرَاتِ صُبْحًا * فَأَثَرْنَ بِهِ نَقْعًا * فَوَسَطْنَ بِهِ جَمْعًا

قسم به اسبانی که (سواران اسلام در جهاد با کفار تاختند تا جایی که) نفسشان به شماره افتاد. در تاختن از سم خود بر سنگ آتش افروختند. (بر دشمن شبیخون زدند تا) صبحگاه (آنها را) به غارت گرفتند. گرد و غبار از دیار کفار بر انگیختند و سپاه دشمن را همه در میان گرفتند.

آیه ۶۰ سوره انفال

• وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّکُمْ وَآخَرِینَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَیْءٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ

هر چه در توان دارید، از نیرو و اسب‌های آماده بسیج کنید. تا با این (تدارکات)، دشمن خدا و دشمن خودتان را بترسانید.

سوره ص، آیات ۳۰ تا ۳۳

• وَوَهَبْنَا لِدَاوُودَ سُلَیْمَانَ نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ * إِذْ عُرِضَ عَلَیْهِ بِالْعَشِیِّ الصَّافِنَاتُ الْجِیَادُ * فَقَالَ إِنِّی أَحْبَبْتُ حُبَّ الْخَیْرِ عَنْ ذِکْرِ رَبِّی حَتَّى تَوَارَتْ بِالْحِجَابِ * رُدُّوهَا عَلَیَّ فَطَفِقَ مَسْحًا بِالسُّوقِ وَالْأَعْنَاقِ

و به داود فرزندش سلیمان را عطا کردیم و او بسیار نیکو بنده‌ای بود. زیرا بسیار به درگاه خدا با تضرع و زاری رجوع می‌کرد. (ای رسول ما) یاد کن وقتی را که بر او اسب‌های بسیار تندرو و نیکو را هنگام عصر ارائه دادند.(و او به بازدید از اسبان پرداخت برای جهاد در راه خدا و از نماز عصر غافل ماند).

در آن حال گفت (افسوس) که من از علاقه و حب (اسب‌های) نیکو از ذکر و نماز خدا غافل شدم تا آنکه آفتاب در حجاب رخ بنهفت. آنگاه (با فرشتگان موکل آفتاب) خطاب کرد که (به امر خدا) آفتاب را بر من باز گردانید. (چون برگشت ادای نماز کرد) و شروع به دست کشیدن بر ساق و یال و گردن اسبان کرد.

سوره النحل آیه ۸

• وَالْخَیْلَ وَالْبِغَالَ وَالْحَمِیرَ لِتَرْکَبُوهَا وَزِینَهً وَیَخْلُقُ مَا لَا تَعْلَمُونَ

و اسبان و استران و خران را برای سواری و تجمّل شما آفرید و چیز دیگری هم که شما هنوز نمی‌دانید (برای سواری شما) خواهد آفرید.

سوره آل‌عمران، آیه ۱۴

• زُیِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاءِ وَالْبَنِینَ وَالْقَنَاطِیرِ الْمُقَنْطَرَهِ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّهِ وَالْخَیْلِ الْمُسَوَّمَهِ وَالْأَنْعَامِ وَالْحَرْثِ ذَلِکَ مَتَاعُ الْحَیَاهِ الدُّنْیَا وَاللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ

مردم را حبّ شهوات نفسانی، از میل به زنها و فرزندان و همیان‌هایی از طلا و نقره و اسب‌های نشان دار نیکو و چهارپایان و مزارع در نظر زیبا و دلفریب است. (لیکن) اینها متاع زندگانی (فانی) دنیاست و نزد خداست منزل بازگشت نیکو.

حیوانات و اسب در سخنان معصومین (علیهم‌السلام)

با توجه به روایات زیر می‌توان به اهمیت نگهداری از اسب از نظر اسلام پی برد. اما صادق (ع) فرمودند:
هر آن‌کس که یک اسب، قاطر یا الاغ برای خود خریداری نماید و از سوارشدن بر آن نفع ببرد، روزی آن حیوان بر عهده خداوند است.

روایات

در زیر چند روایت در مورد اسب، از پیامبر (ص) نقل شده است:

• بهترین اموال اسب‌های پُر زاد و ولد و راه و مسیرهای صاف و هموار دارای نخل که در دو طرف جاده مستقر است.
• همه نیکی‌ها تا روز قیامت به پیشانی اسب بسته شده است.
• به فرزندان خود شنا، سوارکاری و تیراندازی بیاموزید.
• تربیت اسب، سرگرمی مؤمن است.

توصیه به نگهداری اسب از نظر اسلام

در آموزه‌های دینی، با در نظر گرفتن مصالح و مفاسد، درباره نگهداری برخی حیوانات در محل زندگی انسان توصیه‌هایی شده، چنانکه از نگهداری برخی از آن‌ها نهی شده است. از حیواناتی که به نگهداری از آن‌ها توصیه شده است، اسب، گوسفند، شتر، گربه و از پرندگان خروس و نوعی کبوتر هستند.

سهم اسب، شتر و گوسفند در اقتصاد خانواده، حمل‌ونقل و دفاع در گذشته برجسته بوده. هم‌اکنون در برخی از مناطق از اسب و شتر برای بارکشی و کار استفاده می‌کنند. هفتمین پیشوای راستین تشیع (ع) فرمودند: سعادت انسان مؤمن با داشتن اسبی است که سوار بر آن شود و حاجت خود و حقوق برادران دینی خود را برآورد.

برای توضیح و تفصیل موضوع « نگهداری اسب از نظر اسلام » لازم بود که به کتاب آسمانی قرآن رجوع کنیم تا آیاتی را که نشانگر اهمیت اسب از دیدگاه قرآن است را بیان کنیم. سپس به بیان روایاتی از معصومین (ع) بپردازیم. تا به اینجا به این نتیجه رسیدیم که از ابتدای اسلام، اسب جایگاه ویژه‌ای برای حمل‌ونقل، امور رزمی و نظامی، ورزش و … داشته است.
در ادامه در مورد حقوق اسب، تغذیه او، عدالت در رفتار با او و … از دیدگاه اسلام، می‌پردازیم.

آداب نگهداری اسب از نظر اسلام

درباره آداب نگهداری اسب از نظر اسلام، امام صادق (ع) از پدران بزرگوار خویش از وجود مقدس رسول اکرم (ص) نقل کرده‌اند که پیامبر خدا (ص) چنین فرمودند: اسب بر گردن صاحبش حقوقی دارد که در هر منزل از اسب پیاده شود؛ نخست به علف دادن او بشتابد و همچنین زمانی که از کنار آب می‌گذرد به او آب بدهد.

هفتمین امام (ع) می‌فرماید: اگر در مسافرت خود به زمین پر گیاه برخوردید اسب را آهسته برانید و او را آزاد بگذارید تا از علف استفاده نماید. اگر به زمین خشک برخوردید تند برانید و زود از آن بگذرید. از این مفصل‌تر بیان امام صادق (ع) است که چنین حقوق را در مورد اسب انسان به تفضیل بیان می‌فرمایند:

1. بیش از طاقت اسب بر او بار نکنید.
2. پشت او را کرسی و محل گفتگو قرار ندهید.
3. به‌صورت او نزدید.
4. صورتش را داغ نکنید.
5. در موقع سفر بیش از توانایی، او را به‌زحمت نیندازید.
6. در هر منزل که فرود می‌آیید ابتدا در تدارک آب‌وعلف او باشید.

حقوق اسب در اسلام

در دین اسلام به حقوق حیوانات اهمیت ویژه‌ای داده‌شده است. این دین بر رفتار نیکو، مدارا و بهره‌گیری درست از حیوانات تأکید دارد و به انسان اجازه نمی‌دهد به بهانه شرافتی که بر سایر موجودات دارند، جایگاه و حقوق حیوانات را نادیده بگیرند. فقه اسلامی یکی از حقوق‌های واجب بر انسان را، حقوق حیوانات دانسته است.

وقتی‌که شما خواننده گرامی، به دنبال آداب نگهداری اسب از نظر اسلام یا نگهداری اسب در خانه هستید. بدون شک به اصولی را که دین اسلام از ما مسلمانان خواسته است، پایبند می‌باشید. بنابراین ازآنجاکه امروزه بسیاری از افراد، اسب را تحت سلطه خود قرار دادند و او دیگر آزادانه نمی‌تواند زندگی کند. حتماً باید حق و حقوقی را که از دیدگاه اسلام، این حیوان زبان‌بسته بر گردن ما دارد را بشناسیم و آن را به‌جا بیاوریم.

درست است که در قرآن و روایات، از اسب به عنوان حیوانی که برای انسان سودمند است، یاد شده است ولی این مسئله دلیل نمیشود که هر طور که دوست داریم با آنها رفتار نماییم. در ادامه به برخی از حقوقی را که اسب بر گردن ما دارد اشاره می‌نماییم.

تغذیه اسب در اسلام

یکی از موضوعاتی که لازم است در بحث نگهداری اسب از نظر اسلام به آن اشاره کرد، تغذیه اسب می‌باشد. زیرا ازجمله حقوق اسب بر انسان، برآورد نیازهای اساسی او ازجمله آب و غذا است. زیرا او برای بیان کردن نیازهای خود نمی‌تواند سخن بگوید.

اسبی که در اختیار انسان و در تغذیه به انسان نیازمند است. انسان‌ها به حکم وظیفه شرعی و انسانی باید نیازها او را تأمین کنند. دراین‌باره پیامبر گرامی اسلام (ص) می‌فرمایند:
خرج اسب چون نفقه ضروری است. نباید از آن خودداری کرد. کسی که برای اسب خرج کند چنان است که صدقه داده باشد.
همچنین ایشان فرمودند که اسب به خدا می‌گوید: پروردگارا! صاحبی درستکار نصیبم کن که سیر و سیرابم کند و مرا به کاری افزون بر توانم وادار نکند.

“تمیم داری” امارت بیت‌المقدس را بر عهده داشت. روزی سرگرم پاک کردن جو برای اسبش بود، به او گفته شد بهتر بود این را به دیگری می‌سپردی. تمیم پاسخ داد: شنیدم رسول خدا (ص) می‌فرمودند: هرکس برای اسبش جو پاک کند، سپس آن را به اسب بخوراند، خدا در برابر هر دانه جو حسنه‌ای برای او می‌نویسد. درباره هزینه نگهداری اسب چقدر است؟ بیشتر بدانید.

نوشاندن آب

در آداب نگهداری اسب از نظر اسلام، در مورد نوشاندن آب به اسب نیز احکامی وجود دارد. دین ما، دین مهربانی و عطوفت است. در مواقع استثنایی که جان حیوان در خطر است برای جان او از وضو گرفتن ارزش بیشتری قائل است. اگر حیوانی تشنه و در معرض مرگ است و آب به‌اندازه‌ای نیست که هم حیوان سیراب شود و هم انسان بتواند وضو بگیرد، در برخی موارد باید حیوان را سیراب کرد و به جای وضو تیمم نمود.
برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید به تغذیه اسب در سایت واسط پت مراجعه نمایید.

مدارا و عدالت در سوارشدن بر اسب

مگر می‌شود در مورد نگهداری اسب از نظر اسلام صحبت کنیم اما پیرامون عدالت در رفتار با این حیوان نجیب سخن به میان نیاوریم! ما در مورد دینی حرف می‌زنیم که سراسر مهربانی و عدالت است. حتی در رفتار با حیوانات نیز، از مسلمانان خواسته است که عدالت را رعایت نمایند. در زیر به چند حدیث در مورد این موضوع اشاره می‌کنیم.

• پیامبر (ص) فرمودند: اسب را به بیش از آنچه طاقت دارد به پیمودن مسیر وادار نکن.
• امام علی (ع) به امور مالیات خود فرمودند که آن‌قدر بر پشت اسب سوار نشو که او به مشقت بیفتد.
• از این حدیث می‌توان مفهمید که دین اسلام حتی در مورد نگهداری اسب و سوارشدن بر آن نیز عدالت را در نظر گرفته است. بنابراین اگر اسبمان خسته و درمانده باشد باید به آن آسایش داد.

نکوهش آزار دادن اسب در اسلام

هنگامی‌که در مورد نگهداری اسب از نظر اسلام سخن می‌گوییم، مسلماً به روایاتی برخورد می‌کنیم که آزار دادن این حیوان را ناپسند می‌داند. در اسلام بی‌رحمی حتی نسبت به حیوانات به‌شدت نکوهش شده است. مسلمان حق ندارد حیوانی را بیازارد و یا حتی به آن ناسزا بگوید.
در بحث نگهداری اسب از نظر اسلام، روایاتی از پیامبر اسلام (ص) در مورد نکوهش آزار دادن اسب وجود دارد. در زیر به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• پیامبر (ص) فرمودند: به‌صورت اسب‌ها نزنید.
• حضرت محمد (ص) از کندن موی اسب نهی نمودند. ایشان فرمودند: موی پیشانی و موی یال و موی دُم اسب را نکنید. زیرا خیر در پیشانی اسب وجود دارد و یال آن باعث گرمیش می‌گردد و به‌وسیله دُمش حشرات را از خود دور می‌سازد.
• در روایتی دیگر گفتند: روا نیست که برای لغزیدن و از دست رفتن تعادل اسب به آن تازیانه زده شود ولی برای جلوگیری از فرار او می‌توان به آن تازیانه زد.
• امام موسی ابن جعفر (ع) می‌فرمایند: هر اسبی هنگام سوارشدن صاحبش بر آن می‌گوید: بار خدایا! او را به من مهربان کن.
• امام علی (ع) به متصدی دریافت مالیات حیوانات فرمودند: کسی را برای دریافت اسب‌ها قرار بده که به دین‌داری او مطمئن باشی. دلسوز، مهربان و امانت‌دار باشد و اسب‌ها را درمانده و خسته نکند.

بهره‌گیری از اسب در حمل‌ونقل

چون آدمی در مواردی مانند حمل بار و مسافر به مرکب و وسیله نقلیه نیاز دارد. در گذشته نیز مناسب‌ترین وسیله حیوان بوده است. اسلام هم به این نکته توجه کرده و درباره آن، اوصافی بیان کرده و برای بهره‌گیری از آن‌ها آدابی را مقرر کرده است.

در زیر به برخی روایات که در مورد نگهداری اسب از نظر اسلام و بهره‌گیری از اسب در حمل‌ونقل ذکر شده است، اشاره می‌نماییم.

• پیامبر (ص) فرمودند: اسب خوش و راهوار، همسر شایسته و خانه وسیع از نعمت‌های دنیایند. گرچه برای دنیا نعمتی نیست.
• امام صادق (ع) می‌فرمایند: از سعادت مؤمن داشتن اسبی است که نیازهای خود را با آن برآورد و حقوق برادران ایمانی خود را با آن ادا کند.
• انسان با بهره‌گیری از اسب در حقیقت از خوشی و سعادت زندگی بهره می‌برد که این تعبیر در وصیت پیامبر (ص) به امام علی (ع) چنین آمده است. ای علی! خوشی زندگی در سه چیز است: خانه وسیع، کنیز زیبا و نیکو و اسب شکم باریک (اسب نیرومند).

اهمیت ورزش سوارکاری

مگر می‌شود که در مورد نگهداری اسب از نظر اسلام صحبت کنیم ولی در مورد ورزش سوارکاری حرفی نزنیم. به گفته سوارکاران، یکی از لذت‌بخش‌ترین ورزش‌ها و تفریحات، اسب‌سواری می‌باشد. در اسلام نیز به اهمیت این ورزش توجه خاصی شده است که روایات زیر تأییدکننده این حرف می‌باشند.

ورزش افزون بر تأثیر بر جسم و روان، آمادگی دفاعی را نیز در پی دارد. از همین رو بهره‌گیری ورزشی از اسب، هم‌رتبه تمرین تیراندازی است که وجهه دفاعی دارد. پیامبر (ص) فرمودند: یکی از سرگرمی‌های خوب و هدف‌دار انسان، تربیت اسب است.

در حدیثی دیگر فرمودند: محبوب‌ترین سرگرمی در پیشگاه پروردگار، اسب‌سواری و تیراندازی است.

شرط‌بندی و قمار در اسب حلال است!

شاید شما مخاطب عزیز در متن « نگهداری اسب از نظر اسلام » به دنبال جواب این سؤال باشید؛ که آیا در مسابقه اسب‌سواری شرط‌بندی شرعاً مجاز می‌باشد؟
پاسخ مثبت است؛ اما به این نکته باید توجه کرد که این شرط‌بندی ویژه صاحبان اسب می‌باشد و نه تماشاگرها.

امام صادق (ع) فرمودند:
فرشتگان به هنگام برد و باخت و قمار دور می‌شوند و از آن نفرت دارند. صاحب آن را لعن می‌کنند مگر در مسابقات اسب‌سواری و تیراندازی و شترسواری.

فلسفه این حکم روشن است و آن به خاطر مصلحت بالاتری است که در این سه چیز وجود دارد که مصلحت آمادگی دفاعی و نظامی مسلمین است. در حقیقت این سه ورزش اصلی‌ترین نیازهای امنیتی و نظامی جامعه مسلمین را تشکیل می‌داده است. غرض از این استثناء تشویق مسلمین به روی آوردن به ورزش‌های مفید بوده است که در جهاد از کارایی ویژه‌ای برخوردار بوده است.

در اینجا ممکن است که این سؤال پیش بیاید که با توجه به آثار مخربی که قمار دارد، چگونه قمار در سوارکاری استثناء شده است؟
پاسخ این است که این استثناء به دلیل مصلحتی است که در این موارد وجود دارد و این استثناء تا زمانی است که قمار کردن در مورد مذکور به انجام جنایات و رسیدن آسیب‌های جدی به بدن و ضررهای اقتصادی مهلک نرسد.

کلام آخر

اگر بخواهیم خلاصه‌ای از « نگهداری اسب از نظر اسلام » به شما عزیزان ارائه دهیم، باید بگوییم از ابتدای اسلام تا به الآن به نگه‌داشتن اسب، رسیدگی به او و رعایت حقوق او سفارش بسیار زیادی شده است. دین اسلام، تربیت اسب و ورزش سوارکاری را یک سرگرمی خوب برای مؤمن برمی‌شمارد و به همین دلیل در مورد موضوعات مختلفی چون آزار ندادن اسب، عدالت در رفتار با او و … پرداخته است.

امیدوارم که مقاله بالا برای شما مفید بوده باشد.جهت خرید و فروش اسب می‌توانید به اپلیکیشن واسط کالا مراجعه نمایید.

۱- کتاب مفاتیح الحیات، آیت الله جوادی آملی
۲- مقاله “اسب در دین مبین اسلام، قرآن کریم، روایات معصومین (ع) و شعر و ادب فارسی. موسی جاودانی و همکاران، ۱۳۹۷

aparat.com