بز سانن به دلایلی نظیر میزان شیردهی بالا، مقاومت در برابر آب‌وهوای متغیر و نگهداری آسان ازجمله نژادهای قابل‌توجه ازنظر صرفه اقتصادی است، چند سالی است که دامداران زیادی با واردکردن این نژاد بز سانن از کشور فرانسه و سپس تکثیر آن، اقدام به پرورش بز سانن در گله‌های بزرگی کرده‌اند. این کار ضمن سودآوری بالا، نیاز کشور به شیر بز را تا حد زیادی تأمین کرده است. ابتدا نگاهی کوتاه به ویژگی‌های بز سانن که آن را خاص کرده است، می‌اندازیم.
در این مقاله به موارد زیر می‌پردازیم
ویژگی‌های بز سانن در یک نگاه
- زادگاه اصلی: سویس
- وزن بز نر بالغ: ۱۲۰-۸۰ كیلوگرم
- وزن بز ماده بالغ: ۹۰-۵۰ كیلوگرم
- میانگین تولید شیر: ۹۵۰ کیلوگرم در یک دورۀ شیرواری ۳۰۰ روزه
- حداکثر تولید شیر: ۱۵۰۰ کیلوگرم در یک دورۀ شیرواری ۳۰۰ روزه
- مقدار تولید شیر: ۸-۳ لیتر در روز
- درصد پروتئین شیر: ۳.۱۸ ؛درصد چربی شیر: ۳.۵۸ درصد
- مواد جامد شیر: ۱۲.۸ درصد
- بازده تبدیل خوراک: ۹۵ درصد
- مقدار علوفۀ موردنیاز برای تولید یک لیتر شیر: ۱.۰۴ کیلوگرم
- مقدار علوفۀ موردنیاز برای تولید یک کیلوگرم چربی: ۳۴.۷۶ کیلوگرم
- ارتفاع جدوگاه تا سطح زمین: ۷۶ سانتیمتر
- دوره آبستنی: ۵ ماه
- دوره استراحت تا آبستنی بعدی: ۳ ماه
- دوقلو زایی: عادی (بیش از ۲۰۰ درصد)
- چندقلوزایی: در صورت تغذیه مناسب، ۸۰ درصد
در مورد ویژگی‌های ظاهری بیشتر و کسب اطلاعات بیشتر به مقاله بز سانن مراجعه کنید.
این نژاد به‌راحتی سرمای تا منفی 10 درجه را تحمل می‌کنند. رعایت اصول تغذیه و مدیریت صحیح این نژاد برای دستیابی به حداکثر تولید بسیار با اهمیت است.در صورت مدیریت ضعیف دستیابی به حداکثر تولید نه‌تنها در این نژاد بلکه در هیچ نژاد دیگری امکان‌پذیر نیست. بنابراین برای پرورش بز سانن باید در مورد تغذیه ، محل نگهداری و چگونگی تولیدمثل آن‌ها اطلاعات کافی داشته باشد.
تغذیه بز سانن
برای رسیدن به حداکثر میزان تولید شیر و توان باروری و چندقلوزایی این حیوان، در تغذیه و پرورش بز سانن باید یونجه، علوفه تازه باکیفیت عالی، کنسانتره مطلوب و آب تمیز و خنک به‌طور تمام‌وقت در اختیار حیوان قرار داشته باشد. علوفه هیدروپونیک، به‌عنوان یکی از خوراک‌هایی باکیفیت بالا، ارزان‌قیمت، خوش‌خوراک و دائمی می‌تواند یک نقش کلیدی و مهم در کاهش هزینۀ تمام‌شدۀ خوراک دامی محسوب شود.
برای اطلاعات بیشتر در مورد علوفه هیدروپونیک حتماً سری به مقاله بز سانن بزنید.
هر بز شیرده، هر روز ۵ درصد وزنش، نیازمند خوراک است ،برای مثال با توجه به متوسط وزن ۶۰ کیلوگرم بزهای ماده سانن، هر رأس بز در هر روز تا ۳ کیلوگرم خوراک مصرف می‌کند. هر بز برای تولید یک لیتر شیر، نیازمند 10 لیتر آب تازه و خنک است.
تغذیه بزهای شیری
احتیاجات غذایی بزهای شیری نسبت به سایر بزها بیشتر است و طبیعتاً مقدار و کیفیت خوراک آن‌ها نیز باید مناسب‌تر باشد. علوفه باید بخش اعظم خوراک بز شیری سانن را تشکیل دهد. شاید بتوان گفت حدود ۶۰ درصد ماده خشک مصرفی باید از علوفه و ۴۰ درصد آن از کنسانتره تأمین شود.
با این روش تغذیه می‌توان از مشکلاتی نظیر کاهش چربی شیر و اسیدوز جلوگیری نمود. انواع علوفه سیلویی، نظیر سیلوی ذرت و علوفه سیلویی، علوفه قابل‌قبول برای بز شیرده می‌باشند. در ضمن بعضی از گیاهان صیفی و سبزیجات نیز علوفه مناسب برای بز شیرده می‌باشند، ولی برای جلوگیری از وارد شدن بوی آن‌ها در شیر تولیدی، باید بعد از شیردوشی مورد مصرف دام قرارداد.
برای بز ماده شیرده می‌توان کنسانتره را به‌صورت حبه شده یا پلت یا به‌صورت معمولی تأمین نمود. از محاسن خوراک حبه شده (پلت) این است که کمتر به قارچ آلوده‌شده و در سرمای زمستان منجمد نمی‌شود و در ضمن دام نمی‌تواند اجزای تشکیل‌دهنده آن را از یکدیگر جدا کرده، مصرف نماید.
البته تهیه یک جیره غذایی مناسب و اقتصادی باید با حساسیت و دقت خاصی انجام شود تا ازیک‌طرف باعث ضرر و زیان دامدار نشود و از طرفی تمام احتیاجات غذایی بزها را تأمین کند. برای تأمین (کنسانتره بز سانن و آلپاین) توصیه می‌شود دامداران محترم با کارشناسان خبره مشورت نمایند.
تغذیه بز ماده شیری خشک سانن
برای بز شیرده نیز مشابه گاو شیری یک دوره خشک به مدت ۶۰ روز مناسب و ایدئال است. در تغذیه بز ماده خشک نیاز به‌دقت و توجه زیادی می‌باشد. اگر بز ماده لاغر باشد نحوه تغذیه او با بز ماده چاق متفاوت است، چون حدود ۷۰ درصد افزایش وزن و رشد جنین در دو ماه آخر آبستنی می‌باشد، لذا تغذیه مناسب در این دوران بسیار اهمیت دارد.
در اغلب شرایط تغذیه با علوفه باکیفیت متوسط، همراه با ۹۰۰ – ۴۵۰ گرم کنسانتره دارای ۱۶ – ۱۵ درصد پروتئین که برای مواد مغذی مختلف متعادل شده است برای بز ماده خشک مناسب است. به‌طورکلی باید تغذیه بز خشک به‌خصوص در هوای سرد در حد کافی باشد. این نکته در پرورش بز سانن از اهمیت زیادی برخوردار است. تغذیه کافی برای جلوگیری از مسمویت خون در قبل از زایش مهم است. از طرف دیگر تنظیم جیره غذایی و متعادل کردن آن سبب می‌شود که از عوارض و مشکلات ناشی از کمبود کلسیم در زمان زایش جلوگیری شود.
تغذیه بزغاله‌های سانن
در پرورش بز سانن برای حصول بهترین نتیجه، لازم است در فاصله زمانی ۳۰ دقیقه پس از زایش، آغوز در اختیار بزغاله قرار گیرد. آغوز اولین شیری است که بز ماده پس از زایش تولید می‌کند و تولید آن تا ۴۸ ساعت ادامه می‌یابد و به‌تدریج کیفیت آن تغییر می‌کند.
غلظت مواد مغذی در آغوز بیشتر از شیر معمولی است و ملین نیز می‌باشد. مهم‌ترین ویژگی آغوز داشتن مقادیر زیادی آنتی‌بادی است که سبب ایجاد ایمنی ذاتی شده و حیوان را در مقابل بیماری‌ها محافظت می‌نماید. در مواردی که آغوز به‌طور دستی به بزغاله داده می‌شود باید به مدت دو روز و روزانه ۷۵۰ – ۵۰۰ گرم و در هر روز ۴ – ۳ نوبت به حیوان خورانیده شود.
در زمانی که بزغاله با شیر تغذیه می‌شود یک هدف این است که افزایش وزن روزانه حیوان حدود ۲۴۰ گرم باشد. وقتی‌که وزن بدن حیوان دو برابر وزن تولد او شود و شروع به مصرف غذا و علوفه نماید، می‌توان تغذیه با شیر را متوقف کرد.
مقدار و کیفیت آب مصرفی گله بزهای سانن
- مصرف آب بزها قابل‌توجه است. بر اساس گزارش‌ها علمی یک رأس بز سانن برای تولید یک لیتر شیر روزانه بین ۴ تا ۶ لیتر آب مصرف می‌کند.
- بنابراین اگر یک بز سانن در هر روز ۳ لیتر شیر بدهد، مصرف آب روزانه آن‌ها بین ۱۲ تا ۱۸ لیتر خواهد بود.
- علاوه بر تأمین مقدار آب کافی در دامداری باید به کیفیت آب مصرفی نیز توجه نمود. آب مورداستفاده برای بزها باید تمیز، بهداشتی و عاری از ذرات خارجی بوده و دمای آن خیلی سرد یا گرم نباشد.
- تأمین آب خنک در فصول گرم سال و جلوگیری از یخ زدن آب در فصل زمستان باید در پرورش بزهای شیری مدنظر قرار بگیرد.
- آبشخور بزها باید مدام نظافت شود و آب کافی در آن موجود باشد. در تأمین آب موردنیاز دامداری باید به مقدار شوری آب و درصد املاح موجود در آن نیز توجه شود. بزهای شیری به املاح موجود در آب نسبت به بزهای گوشتی حساس‌ترند، لذا آب خیلی شور برای مصرف بزهای شیری و حتی برای نظافت دستگاه‌های شیردوشی چندان مناسب نیست.
- ازآنجاکه هزینه خوراک ۷۰ تا ۷۵ درصد کل هزینه‌های پرورش را شامل می‌شود، لذا یک دامدار قبل از اقدام به تشکیل گله پرورش بز باید تکلیف منبع خوراک آن‌ها را مشخص کند. برخی بر این عقیده‌اند که با توجه به اینکه عادت چریدن و تعلیف از مراتع طبیعی در بزها نهادینه‌شده است، لذا پرورش بز سانن بدون در نظر گرفتن چراگاه برای آن‌ها عملاً غیرممکن است.
- واقعیت آن است که بزها به‌صورت طبیعی به حرکت در فضای باز و مرتع نیاز دارند. تأمین همه یا بخشی از خوراک بزها از مرتع بیشتر در مناطق دارای آب‌وهوای معتدل و دارای مراتع مناسب قابل توصیه است.
تولیدمثل بز سانن
از دهۀ ۷۰ میلادی، این نژاد به‌شدت توسعه پیدا کرد و متخصصان فرانسوی باهدف صفات تیپ و تولید شیر (مقدار شیر تولیدی و درصد چربی و پروتئین) برنامه‌های اصلاح نژادی را آغاز کردند.
پروژۀ مذکور با ۱۱۰ هزار رأس بز تحت رکورد و تلقیح مصنوعی ۲۴۳۰۰ رأس از آن‌ها منجر به این شد که امروزه سانن، کاراترین نژاد بز شیری در دنیا محسوب می‌شود. بهترین میزان ترکیب گله به‌صورت 30 ماده و یک نر می‌باشد. بهترین روش پرورش این نژاد در آغل (صنعتی) بوده و در پرورش بز سانن به‌صورت مرتعی حتماً نیاز به خوراک مکمل دارد.
برای تشکیل و ایجاد یک گلۀ بز شیری اصلاح‌شده و پرورش بز سانن به سه روش می‌توان اقدام کرد:
- درروش اول می‌توان تمام بزهای نر و ماده موردنیاز گله را از نژاد خالص سانن و از مراکز توزیع و فروش این نژادها در داخل یا خارج از کشور تهیه کرد.
- روش دوم برای ایجاد یک گله بز شیری آن است که یک یا چند رأس بز نر خالص از نژاد سانن را از مراکز معتبر خریداری و سپس از آن‌ها برای آمیخته گری با بزهای بومی یک منطقه برای چند نسل استفاده نمود.
- روش سوم استفاده از تلقیح مصنوعی به‌جای خرید بز نر است.
مجوز
مانند هر کسب‌وکار دیگری، گرفتن مجوزهای لازم از ملزومات اولیه است. سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی طبق نیازها و امکاناتی که در مناطق مختلف کشور وجود دارد، به سازمان‌های متولی و زیرمجموعه ابلاغ می‌شود.
سازمان‌هایی که سرمایه‌گذاران این حوزه باید با آن‌ها در تعامل باشند، نظام‌مهندسی کشاورزی و نظام دامپزشکی است.
خوراک
آن دوره گذشت که یک زمین چند هکتاری پر از علف وجود داشت و دام در آن‌ها می‌چرید! ما از آن‌ها بیشترین و بهترین شیر را می‌خواهیم.
با توجه به اینکه حداقل ۷۰ درصد هزینۀ یک دامداری را بخش خوراک آن در برمی‌گیرد، پس نیاز داریم که برایشان خوراک مقوی اما ارزان‌قیمت تهیه کنیم و البته گاهی هم به راه رفتن و چریدن مشغولشان کنیم.
یکی از بهترین خوراک‌هایی که بز سانن به آن واکنش بسیار خوبی نشان می‌دهد (هم ازنظر خوش‌خوراکی و هم واکنش بدنی) علوفه هیدروپونیک است که با توجه به قیمت روز، هر کیلوگرم از این علوفۀ مغذی، حدود 170 تومان (1700 ریال) برای تولیدکننده تمام می‌شود.
این خوراک در ترکیبی با کاه و یونجه، می‌تواند تمام نیازهای یک بز (من‌جمله ماده خشک، ویتامین، پروتئین، انرژی و…) در طول روز و دوران زندگی‌اش به‌راحتی و دائمی فراهم کند.
قیمت شیر بز سانن
قیمت هر کیلوگرم شیر بز تا تاریخ امروز (مرداد۱۳۹۹) به‌صورت پاستوریزه در هر 500 سی‌سی،20000 تومان است. در مقایسه باقیمت خرید یک لیتر شیر گاو پاستوریزه که حدود 6000 تومان است، پرورش بز سانن، سودآوری بسیار بهتری خواهد داشت.
برخی کارخانه‌ها تولیدکنندۀ شیر خشک کودک در هلند، فرانسه و آمریکا به دلیل خواص سرشار شیر بز، شیر خشک کودک را فقط از این ماده تولید می‌کنند. در کشور فرانسه 200 نوع پنیر از شیر بز تولید می‌شود.
واکسیناسیون
بزهای سانن بیماری خیلی خاصی ندارند و کمتر به بیماری‌های مسری مشترک بین دام‌های دیگر دچار می‌شوند. هزینه واکسیناسیون آن‌ها هم گران نیست. حداکثر 5 هزار تومان به ازای هر بز که برای یک سال کافی است.
نحوه نگهداری بز سانن
شرایط آب و هوایی مناسب برای پرورش بز سانن:
رطوبت حداقل ۲۵ درصد و حداکثر ۷۵ درصد برای پرورش بز مطلوب است. در رطوبت‌های بالاتر هم توان تولید وجود دارد اما کاهش خواهد یافت.
دمای مناسب برای پرورش بز معمولاً بین ۱۲ تا ۲۱ درجۀ سانتی‌گراد است. مقدار تولید شیر و سلامت عمومی بزها در دمای بین 17- تا 27 درجه تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد ولی دمای بیش از 27 درجه یا کمتر از 25- درجه باعث كاهش مصرف خوراک و كاهش تولید شیر آن‌ها می‌شود.
بنابراین پرورش بز سانن در مکان‌هایی از ایران که متوسط دمای هوا در طول سال (به‌ویژه در تابستان) بالاتر از 30-25 درجه سانتی‌گراد است، با مشکل و کاهش تولید مواجه خواهد بود (از مناطق مرکزی به سمت جنوب ایران)
سطح بهینۀ پروتئین
در مقاله‌ای که در نخستین کنگرۀ ملی گاو شیری، لبنیات و صنایع وابسته با عنوان اثر سطوح مختلف پروتئین بر عملکرد بزغاله‌های سانن، (با کد مقالۀ 06902983) منتشرشده است، سطح بهینۀ پروتئین برای به دست آمدن بهترین عملکرد، طی آزمایشی در مزرعۀ تحقیقاتی دانشگاه فردوسی مشهد انجام شد.
نتایج حاصل از این آزمایش نشان داد که بزغاله‌های سانن و با جیره حاوی 16% پروتئین خام، عملکرد بهتری نسبت به 15% و 14% پروتئین خام دارند.
علوفه هیدروپونیک جو ۶ روزه، با داشتن ۱۶.۰۹% پروتئین خام (CP=Crude Protein)، می‌تواند یک منبع بسیار مهم، باکیفیت، ارزان‌قیمت و دائمی برای تغذیۀ بزهای سانن باشد.
کلام آخر
با توجه به اینکه این دام‌ها توان تولید بالای شیردارند، امکان نگهداری و پرورش بز سانن به‌صورت بسته و در شرایط صنعتی وجود دارد که با توجه به وضیعت بد مراتع کشور، تولیدکنندگان در این بخش حتماً باید به این سمت حرکت کنند.
این نژاد به‌صورت میانگین در یک دوره 305-290 روزۀ شیرواری، توان تولید بیش از 950 کیلوگرم شیر رادارند. این در حالی است که میانگین دورۀ شیردهی بزهای بومی، 150 روز شیرواری بود که حداکثر توان 40 کیلوگرم رادارند.
نه‌تنها بز سانن در تولید شیر یکه‌تازی خواهد کرد بلکه دام‌های بومی حاصل از تلاقی با بز سانن می‌توانند افزایش شیر چشمگیری داشته باشند.
حتی این افزایش بر کاهش میزان ماده خشک شیر نیز تأثیر منفی ندارد. این بزها با مقاومت نسبتاً بالا به شرایط غذایی و توقع کم از میزان پروتئین و کنسانتره در خوراک، پتانسیل بالایی برای ایجاد واحدهای کوچک صنعتی تولید شیر بز دارند. میزان بالایی از کاپاکازئین در شیر بز سبب جذابیت بالای این محصول در تولید پنیر برای صنعت لبنیات می‌شود.
توانایی سازگاری نژادی این بز بسیار قابل‌توجه است. آن‌ها بدون هیچ مشکلی با نژادهای بومی ترکیب می‌شوند و نژادهای دورگۀ پایدار به وجود می‌آورند. شیر، گوشت، کرک، پشم، شاخ و حتی رودۀ این بزها قابل استفاده است. همچنین مقاوم بودن این بز نسبت به بیماری‌ها، مثال‌زدنی است
برای خرید و فروش بز سانن می توانید از نرم افزار واسط کالا استفاده کنید.
مقالات مرتبط:
منابع: