اسب حیوانى است که نیاز به مراقبت دارد. لذا براى پرورش اسب وجود دانش مدیریت تولیدمثل و پرورش بسیار ضرورى است. بنابراین نگهداری از اسب مادیان بسیار مهم و ضروری است.
اسب به‌طورکلى در پایان سومین سال عمر خود بالغ مى‌شود. در بعضى از نژادهاى خونسرد بلوغ زودتر از پایان سه سالگى بروز مى‌نماید. مادیان‌ها معمولاً در سن سه سالگى پیش سیلمى‌ها رها مى‌شوند. نریان معمولاً از سنین سه الى ۲۰ و ۲۵ سالگى به‌عنوان سیلمى در جفتگیرى و کشش مورد استفاده قرار مى‌گیرند. در مراکز پرورشى این مدت به مراتب کمتر است. میانگین سن اسب ۲۵-۲۰ سال است. مراقبت‌ها غیراصولى و کار زیاد از عواملى هستند که عمر کوتاه اسب را به مراتب کوتاه‌تر مى‌کنند. فقط اسبانى نیز دیده شده‌اند که بیش از ۳۰ و حتى تا ۵۰ سال عمر داشته‌اند. برای اطلاعات در مورد نگهداری اسب خواندن مطلب زیر را از دست ندهید:
آنچه در ادامه می‌خوانید
جفتگیری اسب مادیان
در مادیان میل به جفتگیرى را فحلی مى‌گویند. طول باردارى اسب ۱۱ ماه است. اگر مادیان در ماه‌هاى اول باردارى بتواند به‌کار عادى و معمولى خود ادامه دهد پس از مدتى از نظر وزن سنگین‌تر مى‌شود و قدرت کارى و تحرک خود را از دست مى‌دهد. لذا باید در ماه‌هاى آخر باردارى کار سبکى به اسب داد. اما اغلب دیده شده است که حتى مادیان‌هاى باردار در حین کشیدن گارى و ارابه، کرّه به دنیا آورده‌اند.
زایمان مادیان
مدت زایمان مادیان حدود ۱۵-۱۰ دقیقه به درازا مى‌کشد. اغلب کره تک‌قلو به دنیا مى‌آورد. در صورت دو قلو بودن، یکى از کرّه‌ها معمولاً تلف مى‌شود و یا هر دو کرّه از بین مى‌رود. لذا مادیان‌هاى دو قلو‌زا چندان مورد دلخواه اسب‌داران نیست. بدن کرّه تازه متولد شده از طرف مادر لیسیده مى‌شود. دو سه ساعت بعد از زایمان کرّه از شیر گرفته شده و از مادر جدا مى‌شود. براى این کار باید دقت زیادى اعمال نمود و این کار به ملایمت و آرامى انجام گیرد. سپس کره براساس کارى که انجام مى‌دهد نعل‌بندى مى‌شود، بر پشتش زین گذاشته شده و رکاب و مهمیز زده مى‌شود. سم کرّه‌ها باید از همان سنین یک ماهى و یا دوماهگى تحت مراقبت قرار گیرند.
به‌طورکلى فصل لقاح (جفتگیری) در ایستگاه‌هاى تکثیر سیلمى و یا ایستگاه‌هاى تلقیح از اوائل بهمن‌ماه لغایت پایان نیمه اول مردادماه است؛ اما در مناطق گرمسیر، فصل جفتگیرى زودتر آغاز مى‌شود و در اواخر خرداد تمام مى‌شود. در مراکز پرورش و اصلاح‌نژاد نیز این کار در اواخر فصل بهار آغاز مى‌گردد. نگهداری اسب مادیان به دلیل زایمان آن، نیاز به اطلاعات بسیاری است.
روش های تشخیص آبستنی در اسب
تشخیص آبستنی (بارداری) نکته‌ای بسیار مهم در نگهداری اسب مادیان است، که تشخیص آن نیازمند روش‌های خاصی است. در ادامه به تشریح آن پرداخته‌ایم.
اندازه گیری غلظت پروژسترون
غلظت پروژسترون شیر در مادیان‌های شیرده که آبستن هستند افزایش می‌یابد. اما ارزش آن برای تشخیص آبستنی، محدود است. زیرا گاهی در برخی اسب ها، جسم زرد به فعالیت ادامه می‌دهد که سبب خطا در تشخیص می‌شود.
غلظت گونادوتروپین جفت
غلظت گونادوتروپین جفت در سرم مادیان ازروز ۴۰ افزایش می‌یابد و بین روزهای ۵۰ تا ۱۰۰ به بیشترین مقدار می‌رسد و پس از آن، به تدریج کاهش می‌یابد. یکی از روش‌های بیولوژیکی برای شناسایی گونادوتروپین، تزریق سرم مادیان به موش‌های صحرایی نابالغ (سن ۲۵ تا ۴۰ روزگی) است. نزدیک به ۷۲ ساعت پس از تزریق، موش های صحرایی کشتار می‌شوند. اگر فولیکول‌های تخمدان رشد کرده و توسعه یافته باشند، نشان دهنده وجود گونادوتروپین در سرم مادیان و در نتیجه، آبستن بودن آن است.
روشی دیگر
گونادوتروپین جفت را می‌توان با روش ایمیونولوژیک نیز شناسایی کرد و نوعی کیت تجاری برای این منظور ساخته شده است. افزودن سرم مادیان ناآبستن به گلبول‌های قرمز گوسفند در حضور آنتی بادی علیه گونادوتروپین جفت سبب به هم چسبیدگی گلبول های قرمز می‌شود. اما سرم مادیان آبستن مانع بهم‌چسبندگی این سلول‌ها می‌شود. این روش، بین روزهای ۵۰ تا ۱۰۰ آبستنی بکار برده می‌شود و مرگ و میر جنین در این دوره، سبب خطا در تشخیص (مثبت کاذب) می‌شود.
غلظت سولفات استرون
غلظت سولفات استرون، بین روزهای ۷۵ تا ۱۰۰ آبستنی کاملا زیاد است. اندازه گیری آن برای تشخیص آبستنی، نسبت به اندازه گیری گوناداتروپین جفت، از دقت بیشتری برخودار است؛ زیرا نشان دهنده زنده بودن جنین است.
اولستراسونوگرافی
تشخیص آبستنی مادیان با روش اولتراسونوگرافی حتی بین روزهای ۱۰ تا ۱۲ آبستنی امکان پذیر است؛اما قطعا این مورد نیاز به مهارت دام پزشک یا اوپراتور دستگاه دارد؛ اما به علت این که درصد شایان توجهی از رویان ها در ماه های اغازین آبستنی از بین می روند، تشخیص آبستنی زود هنگام در مادیان ارزش کاربردی ندارد. تشخیص آبستنی می تواند بین روزهای ۱۸ تا ۲۰ برای شناسایی مادیان هایی که ابستن نیستند و زیر نظر گرفتن ان ها برای جفت گیری دادن در فحلی پی ایند انجام شود. دست کم باید یک بار دیگر بین روزهای ۴۰ تا ۶۰، با روش اولتراسونوگرافی یا بررسی رکتال، از ابستن بودن مادیان اطمینان حاصل شود.
کاربردی‌ترین روش
کاربردی‌ترین روش تشخیص آبستنی مادیان، روش بازرسی رکتال است. بهترین زمان بازرسی رکتال، ۳۵ روز پس از جفتگیری است. روش کار همانند روشی است که برای گاو شرح داده شد؛ در توشه‌ای که نسبت به گاو محیط رحمی اسب بسیار فشرده و سخت می‌باشد که آن‌هم به خاطر چین‌های عرضی (۳ تا ۵) سرویکس در گاو و برش‌های طولی سرویکس در اسب می‌باشد به همین علت حرکت دست با دشواری بیشتری نسبت به گاو همراه است. اما تفاوت‌هایی نیز دارد. تشخیص آبستنی با توجه به تغییر در اندازه رحم و محتویات آن انجام می‌شود. برخلاف گاو، نمی‌توان از حرکات غشاهای بیرونی رویان برای تشخیص آبستنی بهره گرفت. اسب، پلاسنتوم نیز ندارد که بتواند برای تشخیص آبستنی به کار رود.
بازرسی رکتال
بین روزهای ۳۰ تا ۵۰ آبستنی، برآمدگی رحم درپی رشد امنییون، قابل لمس است. پس از آن، می‌توان جنین را لمس کرد. ضربان آبستنی رامی‌توان در سرخرگ‌های رحم از روز ۱۵۰ آبستنی تشخیص داد. با پیشرفت آبستنی تخمدان‌ها به‌سوی حفره شکمی کشیده می‌شوند (به علت کشیده شدن لیگامنت پهن) و بین ماهای ۶ و ۷ تخمدان ها به نزدیکی لبه لگن میرسند. ناهنجا ری های پاتولوژیکی که سبب خطا در تشخیص آبستنی شوند، کمتر از گاو دیده می‌شوند و چرکی بودن رحم به اسانی قابل تشخیص است.
پس از بررسی روش‌های تشخیص آبستنی، تغذیه مادیان مهم ترین نکته‌ی نگهداری اسب مادیان است.
بررسی تغذیه‌ی مادیان باردار
از تولیدمثل مادیان تا از شیرگیری کره نیازهای خوراکی مادیان به چند دوره کلیدی تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از: آبستنی، ابتدای بارداری، میانه بارداری و سه‌ماهه انتهایی بارداری، ابتدا و انتهای شیردهی و از شیرگیری. نیازهای تغذیه‌ای مادیان در این دوره‌ها متفاوت بوده و برای دستیابی به بهترین نتیجه بایستی برنامه‌های تغذیه‌ای بر اساس نوع خوراک مادیان آبستن و شیرده، میزان خوراک مصرفی، نوع و میزان علوفه مصرفی تنظیم گردد.
مرحله ابتدای آبستنی
مادیان‌های غیرشیرده در ۴ ماه ابتدای آبستنی احتیاجات خوراکی بالایی ندارند. علوفه باکیفیت بالا می‌تواند نیازهای انرژی و پروتئینی مادیان را در سه‌ماهه اول آبستنی برطرف کند.
میانه آبستنی
در این مرحله اگرچه علوفه باکیفیت می‌تواند برای مادیان‌های آبستن کافی باشد، بااین‌حال ممکن است کمبودهایی در برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی کلیدی رخ دهد. ازاین‌رو افزودن کنسانتره یا مکمل‌های معدنی و ویتامینه که رشد کره را تقویت می‌کند توسط متخصصین پیشنهاد می‌شود.
مرحله انتهای آبستنی
در سه‌ماهه انتهایی آبستنی، نیاز انرژی مادیان به شکل محسوس و معنی‌داری افزایش می‌یابد چراکه جنین ۶۰ درصد رشد خود را در سه‌ماهه انتهای آبستنی طی می‌کند که تقریباً برابر با حدود ۰.۵ کیلوگرم افزایش وزن روزانه می‌باشد. با توجه به روند رشد کره، نیازهای خوراکی مادیان به‌خصوص انرژی، پروتئین، کلسیم، فسفر و ویتامین A به شکل اساسی افزایش می‌یابد.
همچنین نیاز مادیان به مواد معدنی کم‌نیاز (آهن، روی، مس و منگنز) نیز طی این دوره افزایش می‌یابد. ازآنجایی‌که شیر مادیان ازنظر این عناصر معدنی ضعیف است درنتیجه این مواد در سه‌ماهه انتهایی در کبد کره‌اسب ذخیره می¬شود تا در رشد سریع کره پس از زایمان وقفه‌ای ایجاد نشود. درصورتی‌که کبد به‌اندازه کافی ذخیره مواد معدنی نداشته باشد، کره جوان مستعد مشکلاتی در رشد استخوان‌ها می‌گردد. تحقیقات نشان داده است که تأمین همین مواد معدنی پس از زایمان نمی‌تواند این مشکل را حل کند.
تاثیر تغذیه برآغوز
کاهش امتیاز بدنی طی سه‌ماهه انتهایی آبستنی تأثیری بر وزن تولد کره نمی‌گذارد مگر اینکه کاهش وزن مادیان بسیار چشمگیر باشد. از دست دادن ذخیره بدنی مادیان همچنین باعث کاهش میزان آغوز و شیر مادیان شده که همین موضوع در کاهش رشد و ضعف سیستم ایمنی کره تأثیرگذار است.
ذخیره پروتئینی مادیان بر روی وزن تولد کره تأثیر زیادی دارد و همچنین کاهش پروتئین طی سه‌ماهه انتهایی سبب می‌شود قدرت جذب آنتی‌بادی‌های ضروری از آغوز توسط کره تا ۵۰ درصد کاهش یابد.
ازآنجایی‌که با رشد و افزایش اندازه بدن کره در ماه‌های انتهایی ظرفیت دستگاه گوارش کاهش می‌یابد، مصرف علوفه کاهش‌یافته و درنتیجه پروتئین و کلسیم موردنیاز بایستی با مصرف بیشتر منابع کنسانتره‌های باکیفیت که حجم کمتری اشغال می‌کنند تأمین گردد.
همانطور که متوجه شدید نگهداری اسب مادیان نیازمند اصول بسیار مهمی است. در ادامه به تغذیه مادیان شیرده می‌پردازیم.
مادیان شیرده
اولین مرحله شیردهی استرس فیزیولوژیک اساسی به مادیان وارد می‌کند و در این مرحله نیازهای خوراکی مادیان با احتیاجات غذایی اسب‌های کورسی برابری می‌کند. در این مرحله مادیان باید دوره ریکاوری استرس زایمان و تولید شیر را طی کرده و برای آبستنی بعدی آماده گردد. درصورتی‌که خوراک مصرفی نیازهای مادیان از قبیل پروتئین، انرژی، کلسیم و فسفر را تأمین نکند، تولید شیر با استفاده از منابع بدنی انجام‌شده و با مصرف انرژی، اسیدهای آمینه و مواد معدنی کاهش وزن و امتیاز بدنی رخ می‌دهد. درصورتی‌که این کمبودها ادامه پیدا کند تولید شیر و بازده آبستنی مجدد کاهش خواهد یافت.
مواد تشکیل‌دهنده خوراک مادیان آبستن و شیرده
جو پرک (بخارپز)، ذرت فلیک (بخارپز)، گندم، فول فت سویای رست شده، تخم گل آفتابگردان، کنجاله سویا، تفاله چغندر، سبوس گندم، سبوس برنج، بذر کتان، ملاس، مکمل معدنی و ویتامینه، آنتی‌اکسیدان، پروبیوتیک، روغن سویا، اسانس گیاهی، سدیم کلراید، کربنات کلسیم، دی کلسیم فسفات، سدیم بیکربنات.
سقط جنین اسب
سقط در مادیان ممکن است به علت آلودگی اسب به هر پس ویروس نوع یک یا ویروس تورم سرخرگی اسب اتفاق بیفتد. یکی دیگر از دلایل سقط جنین دامادیان ممکن است به علت مبتلا شدن به عفونت‌های قارچی باشد. لازم به ذکر است که بیشتر آبستن‌های دوقلو در مادیان هم منجر به سقط می‌شود.
از دیگر دلایل سقط جنین در اسب باردار، می‌توان به چرخش بند ناف، کمبود ویتامین‌های غذایی و مواد معدنی و ضربات مکانیکی، اشاره نمود. با رعایت اصول نگهداری از اسب در دوران بارداری و رعایت بهداشت و توجه به تغذیه اسب در این دوران می‌توان امکان بروز سقط جنین را کاهش داد.
ویژگی‌های یک اسب مادیان سالم
از آنجایی که نگهداری اسب مادیان کار بسیار ظریف و سختی است پس بهتر است با ویژگی‌های یک اسب مادیان سالم آشنا شویم. بدین ترتیب می‌توانیم یک انتخاب خوب داشته باشیم. در ادامه به بیان خصوصیات اسب مادیان سالم می‌پردازیم.
اشتهای اسب
اسب‌های مادیان نسبت به تغذیه بسیار حساس هستند و تحریک می‌شوند، لذا باید با نوع و حجم خوراک مورد تغذیه اسب آشنا بود و هرروز صبح و عصر غذای آن‌ها را موردبررسی قرارداد و چگونگی غذا خوردنشان را زیر نظر داشت. همچنین مطبوع بودن غذا و تغییر در نوع و کیفیت غذا را موردبررسی قرارداد. چنانچه اسب از خوردن غذا امتناع ورزد و دلیل منطقی برای بی‌اشتهایی وجود نداشته باشد، می‌توان از آن به‌عنوان اولین علائم اختلال و بیماری نام برد.
پیشنهاد می‌کنیم خواندن مطلب تغذیه اسب را از دست ندهید.
وضعیت اسب
وضعیت بدن اسب‌ها نیز با توجه به نژاد، تغذیه و نوع فعالیت آن‌ها متغیر است و حتی در خود نژادها نیز می‌تواند متفاوت باشد. چنانچه بعضی از اسب‌ها ممکن است شرایط عضلانی خوبی داشته باشند درحالی‌که بعضی دیگر ممکن است چاق یا لاغر باشند. یک اسب لاغر، الزاماً ناسالم نیست چراکه بر اساس نوع فعالیت و سنشان وزن معینی دارند. اگر به‌طور اتفاقی و یا در یک دوره زمانی، یک اسب وزنش را به‌تدریج از دست بدهد باید به‌دقت آن را موردبررسی قرارداد، چراکه از دست رفتن وزن همراه با علائم دیگری مثل پوشش ضعیف، اسهال، کم‌اشتهایی، سستی یا شرایط کاری ضعیف از مشخصه‌های به اختلال افتادن سلامتی هستند.
شکل اندام اسب
ساختمان بدن اسب‌ها هم باید موردبررسی و معاینه قرار گیرد. وضعیت ایستادن از نزدیک و دور و بالانس کلی موردبررسی و ملاقه قرار گیرد، سپس جزییات بدن با دقت بیشتر و متعاقباً جزییات اندام‌های حرکتی و تناسب آن‌ها با یکدیگر موردتوجه قرار گیرد و درنهایت طرز حرکت و تناسب‌اندام‌ها مشاهده و موردبررسی واقع شود.
اندام‌های حرکتی در اسب به‌منزله قلب و روح حیوان محسوب می‌شوند و اولین نکته موردتوجه برای خریدار اسب بررسی سلامتی اندام‌های حرکتی است، لذا فراهم آوردن جیره غذایی بالانس شده در کنار محیطی مساعد از عوامل مهم جهت رشد مناسب و حفظ اندام‌های حرکتی اسب می‌باشند.
تناسب بین اندام‌ها
تناسب بین اجزاء بدن و اندام‌های حرکتی از اهمیت بالایی برخوردار است، بدن باید تناسب خوبی داشته و با اعضای حرکتی توازن داشته باشد. اسب‌های بی‌عیب و نقص و با تناسب مطلوب بسیار نادر هستند. هنگامی‌که اسبی خریداری شود باید نکات مثبت و منفی موردتوجه قرار گیرد و اینکه اسب به چه منظوری مورداستفاده قرار خواهد گرفت در نظر گرفته شود. استانداردها و معیارهای گزینش پایین نباشد و همیشه هدف از خرید یک اسب همراه با تناسب ایده آل موردنظر باشد.
کلام آخر
به پایان مقاله نگهداری اسب مادیان رسیدیم. امیدوارم این مقاله مفید بوده باشد و اطلاعات کافی را به دست آورده باشید. شما می‌توانید برای خریدوفروش اسب به سایت واسط پت مراجعه کنید و یا اپلیکیشن واسط کالا را نصب‌کرده و آگهی خود را به‌صورت رایگان در آن قرار دهید.
برای خواندن مقاله‌های بیشتر در رابطه با اسب، مطالعه مقالات سایت واسط پت از دست ندهید.
منابع:
thehorse.com