رفتارشناسی اسب

چنانچه اسب را برای تفریح و یا کار استفاده کنید، حتماً باید به‌طور کامل از رفتارشناسی اسب آگاهی داشته باشید؛ تا بدانید که چه عکس‌العملی در قبال آن انجام دهید.

برای دانستن واکنش‌های اسب در قبال محرک‌های خاص باید بر رفتار آن آگاهی کامل داشته و زبان اندام و اصوات هشداردهنده آن را هم بشناسید.

از دلایل مهم دیگر بر رفتارشناسی اسب ، اجتناب از هرگونه خطر و یا آسیب احتمالی است. دیگر ویژگی این آگاهی حفظ سلامت جسم و روان اسب است که به‌موقع از بیماری و یا ناخشنودی او مطلع شده و قبل از ایجاد مشکل در پی رفع آن برآیید.

روش طبیعی زندگی اسب

امروزه گله‌های اندکی آن‌هم در دورافتاده‌ترین نقاط کره زمین به زندگی ادامه می‌دهند.

در این روش زندگی طبیعی و آزادانه، آن‌ها چراگاه‌ها، چمن‌زارها، بوته‌زارها را برای پیدا کردن آب و غذا درمی‌نوردند.

زندگی در گله حافظ امنیت آن‌ها است و این گله را اسبی برتر محافظت می‌کند و احتمال خطر قریب‌الوقوع را هشدار می‌دهد.

اسب وحشی باید واکنش‌های سریعی داشته باشد تا بتواند به زندگی ادامه دهد. کره‌های نو زائیده شده باید به‌سرعت سرپا بایستند تا اگر گله رمید، آن‌ها همراهی کنند.

اسب فقط به هنگامی‌که گیر می‌افتد با لگدزدن و یا گاز گرفتن به دفاع برمی‌خیزد. ضامن تنازع بقا در اسب شنوایی خوب، دید وسیع و سرعت در فرار به هنگام لزوم است.

هنوز هم بسیاری از ویژگی‌های و غرایز اسب‌های وحشی در اسب‌های اهلی‌های امروزی به چشم می‌خورد برای اطلاع از واکنش‌های خاص اسب باید این غرایز و ویژگی را بشناسیم.

در ادامه مقاله رفتارشناسی اسب به ویژگی‌های خاص اسب می‌پردازیم که او را از سایر حیوانات متمایز می‌کند.

ویژگی زندگی اسب‌ها

اسب دارای وجوه تمایز و مشخصاتی است که بخشی از طبیعت او هستند. رفتار و روش متمایز زندگی‌اش او را از سایر موجودات متمایز می‌کند.

اجتماعی بودن

اسب‌ها به زندگی در کنار یکدیگر و گاهی در کنار دیگر حیوانات نیازمندند. از زمانی که اسب‌ها به‌وسیله شکارچیان شکر می‌شدند، زندگی گله وار امنیت آن‌ها را ضمانت می‌کرده است.

تعداد بیشتر، شانس بقاء را بیشتر کرده، امنیت بخش بوده و فرار را تسریع می‌کرده است.

ممکن است در اغلب اوقات اسب‌ها را در حال نزاع و درگیری با یکدیگر ببینیم؛ که این ناشی از خصیصه اجتماعی بودنش است و تنهائی او را خمود و کج‌خلق می‌کند.

اگر اسبی در محوطه‌ای محصور به تنهائی رها شود، به‌وضوح دیده می‌شود که سر آسیمه و شیهه کشان به این‌طرف و آن‌طرف دویده و حتی از نرده‌ها می‌پرد تا خود را به دیگران و در کنار آن‌ها برساند.

بعضی از اسب‌ها از بودن در کنار حیواناتی مثل گاو و گوسفند هم راضی به نظر می‌رسند ولی به‌ندرت تنهائی را دوست دارند.

این خصیصه اجتماعی بودن، گاهی موجب دردسر سوارکاران سوار بر اسب‌های جوان و یا به‌خوبی تربیت‌نشده می‌شود.

ممکن است اسب میل به سواری دادن نداشته و یا سوار آن‌چنان قاطع نباشد که او را وادار به ترک گروه و یا خروج از محوطه اسطبل نماید.

از طرف دیگر ممکن است از این خصیصه در جهت خواسته سوار بهره‌برداری کرد، یعنی جوانی نه آن‌چنان مشتاق را سوار بر اسبی پیر و آموخته به حرکت در مسیری از مسابقه پرش واداشت.

پرسه زنی

اسب‌ها در طبیعت به دنبال غذا از مرتعی به مرتع دیگر پرسه زده و چرا می‌کنند. بیشتر اسب‌ها امروزه در حصارها نگهداری می‌شوند ولی این خصیصه را همچنان حفظ کرده‌اند.

ممکن است اسبی در حال چریدن در محلی ناگهان به محل دیگری نقل مکان کند. نکته جالب در رفتارشناسی اسب ، غریزه میل به منزل است که در اسب‌های اهلی همچنان به قوت خود باقی است.

چه‌بسا اتفاق افتاده که اسبی رم کرده با سوار یا بدون سوار راهی منزل شده و حتی اگر سوار راه را گم‌کرده باشد اسب او را به‌طرف آن هدایت کرده است.

چرنده

اسب چرنده ایست که از هر نوع سبزینه‌ای تغذیه می‌کند. او در ۲۴ ساعت بین ۱۶ تا ۲۰ ساعت به‌طور پیوسته و کم‌کم می‌چرد و زمان استراحتش کوتاه است.

این نحوه چرای کم‌کم، پیوسته خوردن نامیده می‌شود که در این صورت نحوه تغذیه اسب‌های اهلی که علوفه مخصوص و در دفعات خاص چرانده می‌شوند با این غریزه متفاوت است.

سازوکار دفاعی

بیشتر واکنش‌های اسب‌ها بازتاب این حقیقت است که آن‌ها قربانی شکارچیان بوده‌اند. وسیله دفاعی آن‌ها در رفتارشناسی اسب به ترتیب اولویت فرار و سپس جنگ است.

اولین واکنش فرار است و در صورت گیر افتادن به لگدپرانی، جفتک‌اندازی و الاکلنگ و سردست زدن می‌پردازند که در این حالت از ضربات دست همانند پا استفاده می‌شود.

کنجکاوی و رفتار اکتشافی

اسب‌ها شدیداً کنجکاوند و اغلب برای کشف غیرمعمول‌ها به این‌طرف و آن‌طرف سر می‌زنند، از این خصیصه می‌توان برای به دام انداختن اسب‌های دست‌نیافتنی در مزارع استفاده کرد.

رفتار اکتشافی بیشتر در اسب و کره‌های جوان دیده می‌شود. رفتارهای اکتشافی اسب‌ها انواع مختلفی را شامل می‌شود مانند بو کردن اشیاء مختلف، چرخش گوش‌ها و گاز گرفتن

قانون سلسله‌مراتب

به‌طریق‌اولی اسب‌ها آزادی‌خواه نیستند و به همین دلیل به هنگام زندگی آرام و در صورت هجوم دسته‌ای گرگ وقت را برای مشورت درباره فرار کردن یا نکردن تلف نمی‌کنند.

در این حالت به تبعیت از رهبری اسبی سلیم، پا به فرار می‌گذارند. این اسب رهبر محافظ گله و راهنمای آن‌ها به‌طرف آب و علوفه است.

در بیشتر اوقات این نقش رهبری را برای اسب‌های اهلی، انسان عهده‌دار می‌شود.

در گله اسب‌های وحشی اسب سلیم و یا مادیانی غالب عهده‌دار رهبری است که این رهبریت تحت قانون اطاعت از برتر یا سلسله‌مراتب قدرت صورت می‌پذیرد.

برای عهده‌دار شدن این نقش قدرت و قاطعیت نقش اساسی را ایفا می‌کند.

قانون اطاعت از برتر یا سلسله‌مراتب برداشته‌شده از قانون حاکم بر جوامع ماکیان‌هاست که با نوک زدن به یکدیگر برتری خود را به رخ کشیده و ضعیف‌تر تسلیم‌شده و تمکین می‌کند. در رفتارشناسی اسب نیز قانون سلسله‌مراتب به‌وضوح دیده می‌شود.

حافظه قوی

حافظه اسب به‌خصوص در مورد تنبیه‌های دردناک بسیار قوی است. اگر در مقاطعی از طول عمر تربیتی با او بدرفتاری شود، در شرایط مشابه او تبدیل به موجودی ناخوشایند خواهد شد.

بنابراین خوش‌رفتاری با او از همان بدو شروع به کار و نوجوانی دارای اهمیت بسزایی است.

غرایز

اسب‌ها دارای رفتارهای غریزی قوی هستند. این غرایز ارثی‌اند که به‌صورت بازتاب‌های احساسی به شرایط و عوامل تأثیرگذار تجلی می‌کنند. این بازتاب‌ها را می‌توان در اندام یا بینی آن‌ها مشاهده کرد.

در حال سواری ممکن است صدایی و یا حرکتی ناگهانی اسب را به جهیدن به‌طرف مخالف آن وادارد که اگر خطر ادامه داشته باشد ممکن است به‌سرعت چرخیده و رم کند.

در اسطبل اسب تا حد ممکن خود را از موضوع مورد ترس دورنگه می‌دارد و به گوشه‌ای از آن پناه می‌برد. سر را بالا می‌گیرد، مورد ترسناک را با چشمانی از حدقه درآمده و خیره می‌نگرد، پره‌های بینی بازشده و با صدای بلند نفس می‌کشد، گوش‌هایش سیخ و جنبنده‌اند تا هر صدایی را با سرعت بشنوند.

بدن خود را در امتداد موضوع ترسناک نگه‌داشته و تا می‌تواند آن را بالا کشیده و عضلات خود را منقبض می‌کند.

عصبیت

سر را بالاگرفته، چشمان را از حدقه بیرون زده و هوشیارند. پره‌های بینی بازشده و فرنه می‌کشد یا صدایی خرخر گونه‌ای از بینی خارج می‌کند.

گوش‌های آن سیخ، جنبان و حساس‌اند. اندام کشیده شده و منقبض‌شده و آماده فرار است. اسب ممکن است بلرزد، رعشه بگیرد و یا عرق کند. ضربان قلبش تندتر می‌شود و به‌تناوب پهن می‌اندازد.

خشم

اسب عصبانی سرش را کمی پائین می‌گیرد. گوش‌ها را به عقب می‌خواباند. گردن را به جلو می‌کشد. چشمان تنگ می‌شوند، لب‌ها را برای نشان دادن دندان‌ها از هم باز می‌کند.

حالت پرخاش جویانه به خود می‌گیرد و عقب خود را به‌ طرفین می‌چرخاند. ممکن است سعی کند لگد زده و یا گاز بگیرد.

درد

در رفتارشناسی اسب ، ضربات دردناک باعث رم کردن اسب می‌شود. اگر گیر بیافتد، گردنش افراشته چشمان تنگ و ممکن است سردست زده، لگد بزند و یا گاز بگیرد.

مهم‌ترین بازتاب ضربه‌های دردناک ماندگاری و خاطره ناخوشایند آن است که ممکن است نه فقط رم کند بلکه با الاکلنگ و یا سردست زدن سوار را به زمین بزند.

الاکلنگ واکنشی است در قبال خطری از پشت که ممکن است ناشی از پریدن گرگی درنده بر پشت اسب بوده باشد. الاکلنگ را می‌توان نشانی از شادی یا هیجان هم دانست.

سایر رفتار‌های اسب

در ادامه دیگر رفتارهای اسب را عنوان کرده‌ایم. و برای شما توضیح می‌دهیم که چگونه احساس اسب را بفهمید و متوجه رفتارهای او شوید.

• خوشنودی: اسب در این حالت در آرامش کامل و راحت، عضلاتش شل، پوستش شفاف است. گوش‌هایش به‌آرامی در جستجوی صدا می‌جنبند.
• تقلید: اسب‌ها از یکدیگر تقلید کرده و از همین طریق عادات بد از قبیل تیک و این پا و آن پا کردن را فرامی‌گیرند.
• ناخشنودی: اسب در این حالت در خود فرورفته، خمود، بی‌روحیه، بی‌حال است و یا برخوردی خصمانه دارد. سرش پائین، چشمان بی‌حال و نگاه خسته، گوش‌ها افتاده و پوستش کدر است. ادامه این حالت اسب را به ناهنجاری‌های درون اسطبل و یا پرخاش‌جوئی مبتلا می‌کند.
• توجه جلب شده: گردن کمانی، پره‌های دماغ گشاد، گوش‌ها جنبان، بدون انقباض، چشمان براق، پوزه به جلو کشیده شده و کنجکاو است.
• هیجان‌زده: سر بالاگرفته می‌شود، تنفس تند، پره‌های بینی باز و فرنه کنان، گوش‌ها سیخ و چشمان براق‌اند. اسب ورجه‌ورجه کرده و احتمالاً الاکلنگ می‌کند، بدن هوشیار، دم سیخ و ممکن است عرق کند.
• شرارت:گوش‌ها به عقب ولی نه کاملاً خوابیده، چشمان تنگ با نگاه‌های معنی‌دار، پره‌های دماغ بسته، اسب ممکن است لگد بپراند.
• بازیگوشی: ممکن است با دست زمین را بکند. به‌سرعت حرکت کرده، دویده و الاکلنگ بزند. کره‌اسب‌ها بیشتر بازی می‌کنند ولی اسب‌های مسن هم گاهی از بازیگوشی غافل نیستند.
• هوشیاری: گوش‌ها سیخ و جنبان، چشم‌ها شفاف و هشیار، بدن بدون انقباض ولی آماده است.

• نبرد بر سر قلمرو: ممکن است با گردنی کشیده شده، سر به پائین باشد و یا با گردن کمانی سر را به بالا نگه دارد. دندان‌ها ممکن است نمایان و لب‌ها تهدیدکننده باشند، گوش‌ها کاملاً به عقب خوابیده، چشم‌ها تنگ و تهدیدکننده. بدن کشیده و تهدیدکننده، گاهی با دست زمین را می‌کنند. یا عقب خود را به‌طرفین می‌چرخانند و آماده لگدزدن هستند.

اصوات

در رفتارشناسی اسب دانستن صداهایی که از دهان اسب خارج می‌شود بسیار مهم است. صدای اسب می‌تواند مبین احساسات درونی او و یا عملی باشد که در شرف انجام آن است.

• شیهه: برای دعوت اسب‌های دیگر و یا وسیله ایست برای جلب توجه، اغلب این صدا به هنگام جدا شدن کره از مادر شنیده می‌شود.
• شیهه ملایم : این نوع صدا به هنگام هیجان و یا ایجاد تنشی شنیده می‌شود.
• هرهر:دعوت از اسبی در نزدیک. اظهار آشنایی با شخص نزدیک شونده و اظهار خوشحالی. به‌خصوص به هنگام دادن خوراک لذیذ.
• صدای خارج‌شده از دماغ: نشان‌دهنده هیجان و خوشحالی است. ممکن است به‌عنوان اولین علائم ترس هم شنیده شود و یا اسب خواسته باشد دماغ خود را تمیز کند.
• شیهه جیغ مانند: نشان‌دهنده خشم، پرخاش‌جوئی، ترس و درد است.
• فرنه : به هنگام تعیین قلمرو و بو کردن پهن به گوش می‌رسد.
• نسخ گیری: نسخ گیری، معمولاً به هنگام درگیری اسب‌های قدرتمند شنیده می‌شود.
• جیغ: صدای مادیان به هنگام فحلی و کره‌ها به هنگام بازی است و ممکن است مادیانی به هنگام تنبیه کره‌اش هم این صدا را خارج کند.
• آه: صدایی که می‌تواند نشان‌دهنده رضایت کامل و یا خستگی باشد.

ادامه اصوات

سوارکاران، پرستاران و اسب‌داران پس از مدتی که با اسب سروکار داشته باشند با این صداها به‌خوبی آشنا شده و آن را به‌عنوان زبان و بیان اسب تلقی می‌کنند. به‌عنوان‌مثال مراقبی با شنیدن صدای جیغ از داخل پادوک اطمینان پیدا می‌کند که درگیری اتفاق افتاده است.

رفتارهای غیرطبیعی اسب

در ادامه مقاله رفتارشناسی اسب ، در مورد رفتارهای غیرطبیعی و بیمارگونه اسب صحبت خواهیم کرد. اغلب این رفتار با رفع علل مربوط به آن‌ها از بین می‌روند.

رفتار گاز گیری

گاز گیری یا cribbing یکی از انواع سندرم‌های تغذیه‌ای در اسب‌ها است. این مشکل به‌صورت سایش وسع در فک بالا دیده می‌شود و ناشی از دندان‌های پیشین فک بال است.

یکی از روش‌های معمول برای کنترل این رفتار، بستن یک طناب چرمی در اطراف گردن اسب است. البته این طناب را نباید خیلی محکم بست، چون ممکن است در تنفس اسب اختلال ایجاد کند.

بلع هوا

یکی دیگر از سندرم‌های تغذیه‌ای اسب‌ها، بلع هوا یا wind suck (aerphagia) است. این رفتار معمولاً همراه با گاز گیری دیده می‌شود.

این رفتار معمولاً به‌صورت چندین بار تکان دادن سروصورت، بالا آوردن سریع سر و باز کردن دهان یا کف بالا آوردن و بستن دهان همراه با بلع هوا مشاهده می‌شود.

خیس کردن آخور

خیس کردن آخور (crib- wetting) بیشتر به دلیل ماندن طولانی‌مدت اسب در یک محیط بسته اتفاق می‌افتد. در این حالت اسب زبانش را به آهستگی به کنار آخور می‌مالد. در این حالت زبان اسب کاملاً سفت می‌شود و با لیسیدن معمولی کاملاً متفاوت است.

برای کنترل این رفتار باید از یک بلوک نمک استفاده کرد. این کار موجب می‌شود که هم نیاز حیوان به نمک را تأمین می‌کند و هم به دلیل مزه شور آن تمایل اسب به لیسیدن کاهش می‌یابد.

چوب‌خواری

چوب‌خواری wood cheving یک رفتار قابل‌انتقال است. اسب‌ها تمایل به خوردن علوفه خشبی و سلولزی دارند. این رفتار ناشی از کم شدن علوفه خشبی در جیره غذایی اسب است.

برای کنترل این مشکل باید میزان علوفه خشبی اسب‌ها را افزایش داد. همچنین مالیدن روغن کزوت به سطح درختان و فنس های موجود در محل پرورش اسب نیز راهی برای دورنگه داشتن اسب از رفتار چوب‌خواری است.

مدفوع خواری

رفتار مدفوع خواری coprophagia ناشی از کمبود مواد مغذی و یا ابتلا به انگل است. اسب‌هایی که در محل پرورش نامطلوب نگهداری می‌شوند غال با دچار این مشکل می‌شوند.

این رفتار تا پیش از بلوغ و یادگرفتن چرا یک رفتار عادی محسوب می‌شود. همچنین بیماری هیدروسفالی در اسب‌ها نیز می‌تواند موجب بروز رفتار مدفوع خواری شود.

برای کنترل این رفتار باید علوفه خشبی بیشتری به اسب‌ها داد و اسب‌های مبتلابه انگل را نیز درمان کرد.

مو خواری

مو خواری trichophagia یکی دیگر از رفتارهای غیرعادی در اسب‌ها است. این رفتار وقتی اسب‌ها پیش هم باشد اتفاق می‌افتد و در صورت شدت داشتن موجب گیرکردن گلوله‌های مو در لوله‌های گوارشی اسب و روده بزرگ آن می‌شود.

این رفتار بیشتر در کره‌ها دیده می‌شود. در این حالت کره‌ها شروع به خوردن موهای مادیان می‌کنند. مو خواری رفتاری مرتبط با رفتار چوب‌خواری است.

بهترین روش برای کنترل این رفتار غیرطبیعی افزایش علوفه خشبی در جیره غذایی حیوان است.

در ادامه مقاله رفتارشناسی اسب‌ ها به زیاده خواری و راه‌حل‌های جلوگیری از آن می‌پردازیم.

زیاده خواری

رفتار زیاده خواری hyperphagia یکی از ناهنجاری‌های خطرناک در اسب‌ها است. زیاده خواری زمانی اتفاق می‌افتد که جیره غذایی اسب‌ها بیشتر شامل کنسانتره و مواد دانه‌ای باشد.

هر چند حذف کامل این رفتار در اسب‌ها سخت است اما می‌توان آن را کنترل کرد. برای کنترل زیاده خواری در اسب‌ها دو روش پیشنهاد می‌شود:
• تعیین یک برنامه خوراک‌دهی منظم: اگر اسب بیشتر با دانه تغذیه می‌شود بهتر است در هر وعده ابتدا به آن مقداری علوفه خشبی خورانده شود و سپس دانه‌ها را به‌صورت یک‌ لایه‌نازک روی کف آخور پهن کرد.
• گذاشتن یک بلوک سنگی صاف در انتهای آخور

بستر خواری

بستر خواری یا litter eating یکی از رفتارهای غیرطبیعی است که بیشتر در اسب‌هایی که در کاه زندگی می‌کنند، دیده‌شده است. این اسب‌ها پس از آلوده شدن بستر به مدفوع تمایل به خوردن بستر خوددارند.

کنترل این ناهنجاری با درمان بیماری‌های انگلی در اسب‌ها و تهیه جیره غذایی مغذی امکان‌پذیر است.

در ادامه مقاله رفتارشناسی اسب به رفتارهای جنسی اسب‌ها می‌پردازیم.

رفتارهای جنسی در اسب‌ها

نوع رفتار جنسی اسب‌های نر بیشتر به میزان ترشح هورمون تستسترون در آن‌ها بستگی دارد.

این هورمون در بیضه‌های اسب‌های نر ترشح می‌شود. نژاد اسب نیز تا حدی در نوع رفتار جنسی آن تأثیرگذار است.

بررسی رفتارهای جنسی در اسب‌های نر

• بویایی اسب‌های نر بسیار قوی است. در این حالت اسب سر و گردن خود را بالاگرفته و لب‌های بالایی‌اش را به سمت بیرون می‌آورد.
• پرش‌های بی‌دلیل
• گاز گرفتن جدوگاه و پهلوی اسب ماده
• پوزه کشیدن در نواحی واژن پشت مادیان
• تعیین مرز
• کشیدن دست‌ها روی زمین به حالت تهدید

بررسی رفتارهای جنسی در اسب‌های ماده

دوره جنسی اسب‌های ماده به دو بخش تقسیم می‌شود.

مرحله فحلی که در این مرحله اسب ماده نسبت به اسب نر تمایل نشان داده و آماده جفت‌گیری است.

این دوره معمولاً روز طول می‌کشد. مرحله دیگر مرحله بین فحلی و عدم تمایل ماده به اسب‌های نر است.

در این حالت اسب ماده هیچ تمایلی به جفت‌گیری نداشته و حتی ممکن است به اسب نر حمله کند. این دوره معمولاً دو هفته طول می‌کشد.

اسب‌های ماده در طول دوره فحلی شیوه ادراری خاص و ثابتی داشته که به صورت موکوسی است. در این دوره لبه‌های فرج به صورت غیرارادی و مداوم باز و بسته می‌شوند.

در رفتارشناسی اسب می‌توان گفت رفتار خود ارضایی در اسب‌هایی که به مدت طولانی در فضای بسته و محدود نگهداری می‌شوند نیز دیده می‌شود.

کلام آخر

به پایان مقاله رفتارشناسی اسب رسیدیم. امیدوارم بعد از خواندن این مقاله با کلیه رفتارهای اسب آشنا شده و بتوانید بهترین رفتار را با اسب خود داشته باشید تا سلامت جسم و روان اسب حفظ شود.

برای خریدوفروش اسب موردنظر خود می‌توانید به سایت واسط کالا مراجعه کنید و یا اپلیکیشن واسط کالا را نصب کنید و از طریق آن اقدام به انتشار رایگان آگهی خود بفرمایید.

منابع:
horses.extension.org
habitatforhorses.org
msdvetmanual.com